روزنامه صبا – انیمیشن ایرانی در نیم قرن اخیر سه دوره پرتلاطم را پشت سر گذاشته است؛ دوره اول که مربوط به اواخر دهه سال ۱۳۳۰ است و از آن با نام تولد یاد می‌کنند که در این دوره حرکت‌های جدی و پیشرو از سوی هنرمندان ایرانی در فستیوال‌های بین‌المللی انجام شد. پس از این دوره درخشان، به دلیل تغییر فضای سیاسی و پس از آن وقوع جنگ تحمیلی، سینمای انیمیشن وارد دوره دوم یعنی خواب زمستانی طولانی شد. دوره‌ای که در آن چرخ تولید انیمیشن از حرکت ایستاد. تا این که ورود کامپیوتر به بازار انیمیشن  ایران را وارد دوره سوم؛ بیداری تدریجی می‌کرد. دوره‌ای که در آن اصلاحات اجتماعی در جهت حمایت از فعالیت‌های هنری هدایت شدند. همانطور که در دهه اخیر یعنی در فاصله سال‌های۱۳۹۰ تا۱۴۰۰ این هنر توانست محصولات بسیار ارزنده و قابل دفاعی را در فستیوال‌های بین‌المللی ارائه کند و حرکت رو به رشد خود را آغاز کند. این روند، با آسیب‌شناسی و نگاه واقع‌نگر می‌تواند با سرعت بیشتری طی شود.

شاگردی چیره‌دست، استاد کوزه‌گر را ترک کرد و با تمام فنون کوزه‌گری که آموخته بود، کوزه‌های خود را ساخت، اما کوزه‌های او شفافیت و لعاب کوزه‌های استاد را نداشتند. نزد استاد خود برگشت و علت را جویا شد، استاد به او گفت فرق میان من و تو یک فوت است، تو آن فوت آخر را انجام نمی‌دهی…!

تو مرا متولد کن، خودم بزرگ خواهم شد

بیش از یک دهه از تولید اولین انیمیشن بلند ایرانی می‌گذرد و گویا این مادر نوپا، هنوز نتوانسته زندگی فرزندانش را پس از تولد شاهد باشد، با خود صادق باشیم؛ کاراکترهای انیمیشن های بلند ایرانی، عمدتا محکوم به یک زندگی کوتاه در داستان خود هستند.  با وجود آنکه در هر دوره با پیشرفت در ابداعات سبک‌پردازی و اجرایی فنی موفق‌تری از این رسانه نوپا روبرو هستیم، اما هنوز شاهد ادامه‌دار شدن و ماندگاری شخصیت‌های داستان در اذهان جامعه نبوده‌ایم، به نظر نگارنده؛ دیگر زمان آن رسیده که پس از یک دهه تلاش و آزمون و خطایی که در این حوزه رخ داده، بازنگری موشکافانه‌تری به این مهم شود که؛ آنچه که می‌تواند از یک کاراکتر و شخصیت کارتونی؛ یک دوست و همراه همیشگی برای مخاطب بسازد، چیست؟ و برای این منظور چه بهتر است که سازندگان انیمیشن در ایران با نگاهی دقیق و روانشناختانه به سیر شکل‌گیری کاراکترهای پرداخته شده در طول این دهه و مقایسه آنان با کاراکترهای ماندگار خارجی و ایرانی، با درک تفاوت‌ها و شباهت‌ها،  اعجاز ماندگاری شخصیت‌ها را کشف کنند.

گاه‌شماری از آثار انیمیشن بلند ایرانی

انیمیشن «تهران ۱۵۰۰» به کارگردانی بهرام عظیمی و در سال ۱۳۹۲ در ژانر کمدی ساخته شده است. داستان این فیلم در سال ۱۵۰۰ هجری شمسی می‌گذرد؛ زمانی که ربات‌ها در کنار مردم زندگی می‌کنند.

انیمیشن «رستم و سهراب» به کارگردانی کیانوش دالوند و محصول مشترک مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و استودیو انیمیشن آریا است که در سال ۱۳۹۲ساخته شده است، این انیمیشن به همان داستان معروف رستم و سهراب می‌پردازد. البته برخلاف داستان اصلی، در پایان این انیمیشن سهراب به دست رستم کشته نمی‌شود.
انیمیشن «جمشید و خورشید» به کارگردانی بهروز یغمائیان در سال ۱۳۸۴کلید خورد، ساخت این انیمیشن ۴ سال طول کشید و به مدت ۱۰ سال اجازه اکران نداشت. داستان این فیلم در گذشته‌های دور و در گوشه‌ای از سرزمین پهناور ایران می‌گذرد، گروهی از شاهزادگان به خواستگاری خورشید، دختر پادشاه می‌آیند تا شایسته‌ترین آنها، داماد و وارث تاج و تخت پادشاه شوند. منجم دربار که سال‌هاست عاشق دختر پادشاه است، خورشید را دزدیده و او را به سرزمینی دور می‌برد. جمشید برای نجات خورشید، به جنگ با منجم می‌رود.

انیمیشن «شاهزاده روم» محصول سال ۱۳۹۳ به کارگردانی هادی محمدیان است. داستان راجع به دختری مسیحی به نام ملیکا است. ملیکا از تبار پدر از نوادگان یشوعا وصی حضرت عیسی و از تبار مادر نواده قیصر روم است. سرنوشت ملیکا به گونه‌ای رقم می‌خورد که درنهایت به بلاد اسلامی می‌رود و به همسری امام یازدهم شیعیان در می‌آید. «شاهزاده روم» در کشورهای لبنان، عراق، عربستان، کویت، ساحل عاج، بحرین، فرانسه و انگلستان به نمایش درآمده است.

«فهرست مقدس» به کارگردانی محمدامین همدانی در ژانر تاریخی، محصول سازمان رسانه‌ای اوج در سال ۱۳۹۴ است که ماجرای آن در نجران کشور یمن می‌گذرد. زمان آن هم مربوط به صد سال قبل از ظهور دین اسلام است. داستان این انیمشن براساس سفر قهرمان فیلم با نام هاران شکل گرفته است. این انیمیشن در سینماهای خارج از کشوربه نمایش درآمد.

انیمیشن «در مسیر باران» به کارگردانی حامد کاتبی، محصول سال ۱۳۹۵ است که به سفارش موسسه آفرینش‌های آستان قدس رضوی تهیه و تولید شده است. داستان آن درباره مردی به نام ریان است. ریان به سفری می‌رود و درنهایت به شهر مرو می‌رسد. او در این سفر با مصائب زیادی من جمله خشکسالی و روبرو می‌شود.

انیمیشن «نبرد خلیج فارس» به کارگردانی فرهاد عظیما در سال ۱۳۹۵توسط گروه انیمیشن فاطمه زهرا ساخته شد؛ داستان این انیمیشن درباره سال‌های آینده است که طی حمله آمریکا به تاسیسات اتمی ایران اتفاق می‌افتد و قدرت نظامی ایران را نشان می‌دهد. شخصیت اصلی داستان فرمانده‌ای به نام قاسم است که از شخصیت سردار سلیمانی سرچشمه گرفته شده است.

انیمیشن «امین و اکوان» به کارگردانی زحل رضوی و محصول سال ۱۳۹۶ است. داستان درباره دو شخصیت امین و اکوان است که به شهر جدیدی می‌روند تا زندگی تازه‌ای را شروع کنند. امین آرایشگری خوش‌قلب و مهربان است، اما اکوان که آدم حسود و طمع‌کاری‌ست حاضر نیست با تلاش و زحمت پول دربیاورد. پس از دوستی امین استفاده می‌کند و پول او را خرج می‌کند. به گفته کارگردان این اثر، «امین و اکوان» گرچه در جشنواره جونیورفست جمهوری چک موفق به دریافت جایزه نشد، ولی توانست توجه و تجلیل هیات‌داوران، شامل جان استیونسون از کشور آمریکا و کارگردان انیمیشن «پاندا کونگ فوکار»، جیتندرا میشرا تهیه کننده و کارگردان بیش از ۱۱۰ فیلم هندی و کامیلا بوکووا مدرس دانشگاه فیلمسازی پراگ بود، به دست آورد.

انیمیشن «گولز» به کارگردانی فرزاد دالوند و تهیه‌کنندگی شرکت تصویرگستر پاسارگاد در سال۱۳۹۶ساخته شد و داستان آن با اقتباس از داستان فولکلور شنگول و منگول و با محوریت آموزه‌های اخلاقی بود. این انیمیشن برای اولین بار در جشنواره فیلم برلین رونمایی شد.

انیمیشن «فیلشاه» به کارگردانی هادی محمدیان و با سرمایه‌گذاری گروه هنرپویا، بنیاد سینمایی فارابی و موسسه تصویر شهر در سال ۱۳۹۶ ساخته شده است. داستان راجع به فیلی‌ست که قرار است رئیس گله باشد. اما این فیل برخلاف تصور همه بسیار دست و پا چلفتی است. این انیمیشن در اصل درباره اصحاب فیل و حمله ابرهه به خانه کعبه است که درنهایت به ولادت حضرت محمد (ص) ختم می‌شود… این انیمیشن در اکران لبنان توانست به سومین فیلم پرمخاطب گیشه سینماهای لبنان و دومین انیمیشن پرمخاطب تاریخ سینمای لبنان تبدیل شود. «فیلشاه» علاوه بر لبنان در کشورهای اردن، امارات و عراق هم اکران شده است.

انیمیشن «آخرین داستان» به کارگردانی اشکان رهگذر توانست در سال ۲۰۲۰ جزو ۳۴۴ فیلم واجد شرایط برای رقابت در آکادمی اسکار قرار بگیرد. این انیمیشن که  تولید آن از سال ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶ به طول انجامید، از کیفیت تصویری و داستانی جذاب برخوردار است و به همین دلیل توانسته در جشنواره‌های خارجی حضور داشته باشد و جوایز متعددی کسب کند. کارگردان فیلم آخرین داستان، در نشست با اصحاب رسانه درباره فیلم خود گفت: این پویانمایی بلند سینمایی با توجه به داستان ضحاک در شاهنامه فردوسی ساخته شده است و داشته‌ها و اسطوره‌های فرهنگی را در آن مورد توجه قرار داده‌ایم.

انیمیشن «بنیامین» به کارگردانی محسن عنایتی در سال ۱۳۹۷ ساخته شد. داستان بنیامین در دوره فراعنه مصر روایت می‌شود. بنیامین پسری است که برای نجات جان مادرش از دست سربازان فرعون باید سفر پرخطری را پشت سر بگذارد. مصطفی حسن آبادی تهیه‌کننده انیمیشن بنیامین در مورد موفقیت‌های این اثر در مصاحبه‌ای گفت: بعد از اکران موفق «بنیامین» و شناخته شدن این انیمیشن به عنوان یکی از انیمیشن‌های پرفروش‌، فعالیت‌های بین‌المللی این اثر اعم از شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی و اکران و پخش در کشورهای مختلف با همکاری گروه «عماریار» و شرکت «فیلم مارکت» آغاز شد.

انیمیشن «پسر دلفینی» در ژانر ماجراجویی در سال ۱۳۹۹ ساخته شد و یک کارتون ایرانی اکران شده در سال ۱۴۰۱ محسوب می‌شود که محمد خیراندیش کارگردانی آن را برعهده داشته است. داستان پسری کوچک است که وقتی نوزاد بود هواپیمای حامل او و خانواده اش در دریا سقوط می‌کند و او به دست یک دلفین به نام سفید و مادرش نانا نجات پیدا می‌کند. دلفین ها از او‌ نگهداری می‌کنند تا بزرگ شود. او وقتی می‌فهمد انسان‌ است به خشکی آمده تا دنبال مادرش بگردد.

پینوکیو را آدم کنید

سازندگان انیمیشن و پویانمایی ایرانی در طول این دهه نشان داده‌اند که با وجود عدم زیرساخت‌های موجود در ظرفیت تولیدی انیمیشن ایرانی، در حوزه فنی و اجرایی پویانمایی، می‌توانند آثاری باکیفیت و مشابه نمونه‌های موفق بین‌المللی تولید کنند، اما عمدتا از خلق کاراکتری که بتواند پس از اتمام مجموعه به حیات خود در جامعه ادامه دهد، باز مانده‌اند. این طور به نظر می‌رسد که سختی کار تولید، آنها را از اصل قصه دور کرده است و آانقدر غرق در پرداخت حرفه‌ای اثر شده‌اند که اصل مطلب فراموش شده است. اگر به روش مهندسی معکوس بخواهیم عمل کنیم؛ باید ببینیم از میان انیمیشن‌های تولید شده ایرانی  کدام کاراکترها در حین پخش و بعد از پایان اکران، در زندگی ما احساس می‌شوند؛ در قالب استفاده از تکیه‌کلام و گویش خاصی که در کاراکتر بوده است، یا استفاده از تمثال شخصیت در تولیدات محصولات فرهنگی و هنری، گاهی استفاده از تیپ شخصیتی کاراکترها به‌عنوان منبعی قابل ارجاع در شاهد مثال‌های روزانه جمعی و… وجود این موارد نشان از این دارد که کاراکتر توانسته به بایگانی حافظه عاطفی و روانی اجتماعی رسوخ کند.

 خلق و پرداخت شخصیت‌های کارتونی مانا، نمودی از همان فوت کوزه‌گری موثر شخصیت است که مانند روحی در کالبد شخصیت دمیده می‌شود و او را از دنیای قصه‌ها به دنیای واقعی رهسپار می‌کنند، از این دست، کاراکترسازی‌های موفق می‌توان به  شخصیت ننه قمر در مجموعه «شکرستان» اشاره کرد که تولید و فروش عروسک آن نیز مورد محبوبیت و اقبال عمومی جامعه قرار گرفت و یا تکیه‌کلام‌هایی از کاراکترهای «دیرین دیرین» که از زبان مخاطبین این مجموعه شنیده می‌شود. همین طور «پسر‌دلفینی» به عنوان آخرین انیمیشن اکران شده  که با اقبال خوبی از سوی مخاطبین مواجه شده است، موقعیتی ویژه دارد. طوری که انتظار می‌‌رود ساخت ادامه این فیلم انیمیشن سینمایی را نیز شاهد باشیم. از میان کاراکترهای خارجی هم می‌توان به شخصیت السا و آنا در انیمیشن سینمایی «فروزن» و یا کاراکترهای «عصر یخبندان» اشاره کرد که تا امروز به‌ غیر از صفحه تلویزیون و پرده سینما بازار تمامی صنایع جانبی از جمله اسباب بازی، گیم، پوشاک، نوشت افزار، کیف و کفش و … را به خود اختصاص داده‌اند.

سیا ساکتی؛ تولدی از پس مرگ زودرس

شهرام حیدریان؛ فیلمساز مستقل در بخشی از مقاله‌اش با عنوان «کاراکتر انیمیشن و ماندگاری در اذهان» می‌نویسد؛ سال‌ها پیش در موسسه فرهنگی حور چراغ فکری روشن شد و با همفکری مجموعه معاونت فرهنگی راهنمایی و رانندگی پلیس راهور مجموعه تیزرهای انیمیشن فرهنگ ترافیک راه‌اندازی شد. چند کاراکتر برای این مجموعه طراحی شد تا رسید به کاراکتری به‌نام سیاساکتی که در همان اولین قسمت با موتور زیر کامیون رفت و مرد. استقبال از این شخصیت به‌قدری بود که دست‌اندرکاران تولید را بر آن داشت تا دوباره این شخصیت را زنده کنند و با آن، قصه‌ها را پیش ببرند. کم کم به مدد پخش خوب و تکرار مرتب آن طی چند سال، این شخصیت به محبوب‌ترین کاراکتر این مجموعه بدل شد. به‌تدریج عروسک‌هایی نزدیک به شخصیت داداش سیا، تولید و روانه بازار شد. در واقع، با شخصیت سیاساکتی توانمندی اثرگذاری شخصیت در ذهن مخاطب انیمیشن بر همگان ثابت شد. به‌دنبال آن، شخصیت‌های انیمیشن‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر، پلیس فتا، وزارت بهداشت، وزارت کار و شهرداری و … توسط موسسه حور ساخته شد ولی جادویی که در کاراکتر سیاساکتی وجود داشت، آن را تا امروز در اذهان همگان ته‌نشین ساخته است.

و اما کوزه‌گر

کوزه‌گر به شاگردان کاربلد خود گفت: اگر قبل از گذاشتن ظرف‌ها داخل کوره، با فوت کردن گرد و خاک آن را از بین نبری، تمام زحماتت از بین می‌رود.

همه می‌دانیم که پروسه ساخت انیمیشن، کاری زمان بر طاقت‌فرسا و بسیار هزینه‌بر است، و شکست آن تقریبا غیرقابل‌جبران می‌نماید، پس لازم است، درهمان مرحله پیش‌تولید و اولیه، که ساختمان اثر درحال شکل‌گیری است با حساسیت بیشتری از دارا بودن داستان کشش‌دار و کاراکترهای عمیق اطمینان حاصل شود، شخصیت‌هایی منحصربه‌فردی که ریشه در واقعیت اجتماعی جامعه دارند اما به‌گونه‌ای خاص و یا ماوراگون طراحی می‌شوند، به‌سادگی می‌آیند و ماندگار می‌شوند.

سمیه نجفی‌خاتونی

انتهای پیام/