روزنامه صبا – یک سال از پایان جنگ جهانی اول و  دورانی که علی‌رغم اعلام بی‌‌طرفی در جنگ از سوی حکومت ایران، بخش‌‌هایی از کشورمان توسط نیروهای روس و انگلیس اشغال شده بود،گذشته‌است و ملت ایران، دو سال  فاجعه قحطی و مریضی و  مرگ‌ومیر را پشت سرگذشته‌اند.

و حالا در یک روز جمعه از روزهای فصل برگ‌ریزان پاییزی سال ۱۲۹۸،که هنوز کشور،  زیرسایه بحران بعد ازجنگ، کمر راست نکرده است. در یکی از خانه‌های کوچه ظهیرالاسلام واقع در خیابان ری تهران، هادی تجویدی، نگارگر، نوازنده و هنرمند ایرانی و پایه‌گذار مکتب مینیاتور معاصر تهران، که حلقه اتصال هنر نگارگری سنتی به نسل امروز شد، منتظر به‌دنیا آمدن پسر ارشدش علی، است.

علی، در خانواده‌ای هنرمند به‌ دنیا آمده و پرورش پیدا می‌کند. دو برادر  دیگرش تحت تعالیم پدر به شهرت زیادی در عرصه نقاشی رسیدند، اما علی مجذوب هنر موسیقیایی پدر شد. پدر، متوجه شده بود که او در زمینه موسیقی استعدادی دارد که باید شکوفا شود. اشتیاق علی، به دنیای بی‌کران موسیقی تا حدی بود که هر کسی را به وجد می‌آورد. شناخت استعداد فرزند توسط پدر حاذق و هنرمندی که  خود در خانواده محمدعلی سلطان‌الکتاب اصفهانی تذهیب‌کار و خوشنویس به‌نام بزرگ شده‌است و جد مادری‌اش میرزابابا اصفهانی هنرمندی معروف و دایی او، حاج میرزا امامی نقاش برجسته و هم‌چنین برادرانش محمدکاظم و مهدی نیز در نقاشی سرآمد بودند، کار سختی نبود. بنابراین تصمیم می‌گیرد تا او را از کودکی با ساز تار، که خود نیز، نزد درویش خان، فرا گرفته بود و آن را می‌نواخت، آشنا کند.

استعداد، علاقه و پشتکارعلی، در موسیقی تا اندازه‌ای بود که پدر، آینده‌ای درخشان برای او متصور شد. آینده‌ای که اگر چه مورد بی مهری‌هایی قرار گرفت، اما در نهایت نام علی تجویدی را  با افتخار در ردیف موسیقیدانان طراز اول دنیا قرار داد.

شور و حال کودکی برنگردد دریغا

علی تجویدی، نوازنده ویولن و سه‌تار، آهنگساز، پژوهشگر و نویسنده علوم مربوط به موسیقی در ۱۵ آبان ۱۲۹۸، در تهران متولد شد. روزی که  سالگرد اعزام  نیروهای انگلیسی مستقر در هند برای جنگ با ایران به فرماندهی سر جیمز آوت رام ، بر سر هرات، بود. اگر‌چه ۶۳ سال از آن می‌گذشت، اما  از آن‌جایی که انگلیسی‌ها در آن جنگ، دولت وقت ایران را مجبور به صرف نظر کردن از هرات که یکی از مراکز فرهنگ و ادب ایران بود کردند و با جدا سازی هرات و نواحی دیگر  از جمله بخش شرقی بلوچستان از ایران داغ ننگی بر پیشانی دولت وقت و نام افغانستان بر ایران خاوری گذاشتند تا  به عنوان کشوری مستقل و هوادار انگلستان، حایلی میان روسیه و هند باشد، هیچ‌گاه از حافظه تاریخی ملت ایران پاک نمی‌شود.

تجویدی آموختن موسیقی را از کودکی نزد پدرش هادی‌خان تجویدی، که در نقاشی از شاگردان کمال‌الملک و در موسیقی از شاگردان درویش‌خان بود، آغاز کرد.

نواختن فلوت و نت موسیقی را از غلام‌حسین ظهیرالدینی یاد گرفت و پس از آموختن ویولن نزد سپهری، مدت ۲ سال در کلاس حسین یاحقی، با ردیف های موسیقی ایرانی آشنا شد. اگر چه به گفته خودش از  ۱۲سالگی و به واسطه آشنایی با ابوالحسن صبا،که در همان برهه به خانه آن‌ها رفت و آمد داشته و نزد پدرش نقاشی کارمی‌کرد، دستگاه‌های ایرانی را می‌شناخته‌است.

این که علی، در دوران کودکی تا آن‎جایی درگیر آموختن می‌شود که در سن دوازده سالگی به شناختی از دستگاه‌های موسیقی می‌رسد و  به راحتی آن‌ها را شناسایی و از یکدیگر  تفکیک کرده و  در این عرصه تبحر  پیدا می‌کند، دور از انتظار  به نظر نمی‌آید و نشان از وجود استعدادی می‌دهد که در آینده‌ای نه‌چندان دور  به بهترین تصنیف‌ساز تاریخ موسیقی ایران تبدیل می‌شود. کسی که نامش در ردیف موسیقی دانان طراز اول دنیا در “دایره المعارف رجال قرن بیستم” که توسط موسسّه  ABIدر سال  ۱۳۷۷ شمسی منتشرشد، ذکر شده‌است. کتابی که مرجع و مآخذ ثبت بزرگان امروز جهان است .

علی تجویدی پس از چندی برای آموختن ویولن و سه تار، به کلاس‌های ابوالحسن خان صبا، می‌رود و بنا به توصیه صبا، برای تکمیل تکنیک نواختن ویلن و آشنایی با موسیقی غرب، چند سالی را نزد ملیک آبراهیمیان و بابگن تامبرازیان، رفت.

تجویدی در دو دستگاه چهارگاه و نوا، که در زمانه او کمتر مورد توجه آهنگسازان بود، آثار با ارزشی خلق کرده‌است که پس از سال‌ها هنوز قابل توجه هستند. او از کلیشه‌های زمان خود پا را فراتر گذاشته و به یک بدعتی در عرصه موسیقی دست یافت که او را در بین علاقه‌مندان موسیقی زبان‌زد کرد. می‌گویند نوآوری و بدعت او در هنگامه خلق اثر حتی در بیات ترک نیز دیده می‌شد. او در تصنیف نگرانم، جایی میان بیات ترک و شور می‌ایستد و در تصنیف یاد کودکی، کلیشه‌ای از ملودی مدل‌های ردیف، دیده نمی‌شود. تصنیفی در دستگاه بیات اصفهان، سه‌گاه و شور  با شعری از رحیم معینی کرمانشاهی که خوانندگانی از جمله علیرضا افتخاری آن را اجرا کرده‌اند. علی تجویدی در خاطرات خود از شکل‌گیری این تصنیف گفته‌است: شبی پس از فراغت از اجرای برنامه گل‌ها به همراه بنان تصمیم گرفتیم، تا از میدان ارگ به استودیوی گل‌ها در ساختمان رادیو که در آن‌جا قرار داشت ، پیاده قدم بزنیم . در میان راه بنان، از من پرسید . به نظر تو چه‌گونه می‌توانیم از سه گاه به آواز بیات اصفهان تغییر مکان کنیم و باز از بیات اصفهان به شور و سپس به سه گاه برگردیم؟ هر دو در بدست آوردن راهی مناسب به زمزمه مشغول شدیم و هم‌چنان در یافتن پاسخی بودیم که این تغییر مقام یا به اصطلاح مرکب خوانی به گونه‌ای لطیف و خالی از تصنع انجام گیرد.
خوب به یاد دارم که ساعت خروج ما از استودیو ساعت ۷ بعدازظهر بود و آن‌قدر مشغول بودیم که گذشت مکان و زمان را فراموش کردیم و موقعی به خودمان آمدیم که یک ساعت از نیمه شب گذشته بود. تازه متوجه شدیم نزدیک پل رومی شمیران قرار داریم و در این مدت خستگی و گرسنگی و تشنگی را از یاد برده بودیم. و حاصل این پرس‌وجوگری ، پدیدآمدن آهنگ « یاد کودکی » بود که در آن سیر آهنگ از بیات اصفهان به سه گاه و سپس به شور و برگشت فرود به بیات اصفهان است و هرگاه این آهنگ را می شنوم خاطره فراموش نشدنی آن شب برایم زنده می‌شود.

 در ابتدای تصنیف خوانده می‌شود: «شوق روزگار کودکی، مستی بهار کودکی، یادم آمد/ آن‌همه صفای دل که بود، خفته در کنار کودکی/ رنگ گل جمال دیگر در چمن داشت، آسمان جلال دیگر پیش من داشت/ شور و حال کودکی برنگردد دریغا، قیل و قال کودکی برنگردد دریغا». اگر چه مضمون شعر  تا حدی غمگینانه به نظر می‌آید، اما ملودی زیبای تجویدی و رنگ صدای افتخاری و خوانندگان دیگری که آن را اجرا کرده‌اند، لطافتی در ذهن هر شنونده‌ای متبادر و او را به آرامش دعوت می‌کند.

تجویدی، در فن پیوند شعروموسیقی در عصر خود ممتاز بود. تا جایی‌که حسین دهلوی، موسیقی‌دان، آهنگساز، رهبر ارکستر و  نویسنده کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی که در نوزدهمین دوره انتخاب کتاب سال در سال ۱۳۷۹، برنده جایزه کتاب سال شد. در این کتاب که با نهایت دقت و وسواس نگاشته است، از تصانیف تجویدی بسیار یاد کرده‌است. او  تجویدی را هنرمند با استعدادی معرفی می‌کندکه، به طور ناخودآگاه تمام قواعد پیوند شعر و موسیقی را رعایت می‌نماید.

علی تجویدی تشنه یادگیری و برای رسیدن به تکامل در عرصه موسیقی، کوشا بود. او به سراغ هر سازی رفت و البته که در ویولن و سه تار به کمال مطلوبی رسید؛ اما به یادگیری موسیقی ایرانی بسنده نکرد و  برای ارتقاء دانش موسیقایی خود به سراغ  کلاس‌های نوازندگان مطرح موسیقی کلاسیک غربی هم رفت و  با موسیقی غرب نیز آشنا شد. او پس از آن برای تکمیل هنر موسیقی چندین سال به مطالعه در زمینه هارمونی و ارکستراسیون نزد هوشنگ استوار، پرداخت.

تلاش و ممارست تجویدی و هم‌چنین خلاقیت و ذهن باز و هوشمندش از او یک موسیقیدان محقق و پژوهشگری ساخت که آثار ماندگار و قابل تاملی را از خود برجای گذاشت. وی به درجه‌ای از موفقیت رسید که با نگارش دستگاه‌های موسیقی ایرانی بر اساس بداهه‌نوازی که خود مبتکرآن بود آثاری نفیس و ارزشمند به یادگار گذاشت و خدمتی بزرگ به موسیقی ملی و اصیل ایران کرد. برخی از آثارش آن‌قدر در دل‌ها نفوذ کرده‌است که پس از سال‌ها هم‌چنان بازسازی وبازخوانی می‌شوند.

از او که بعد از انقلاب سه کتاب به نام‌های موسیقی ایران یک و دو توسط انتشارات سروش و کتاب موسیقی ایرانی۳، توسط نشر ماهور منتشر شده‌است، در چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۳ نامش در لیست چهره‌های ماندگار کشورمان در عرصه هنر، قرار گرفت و در آبان ماه سال ۱۳۹۸ به مناسبت یک‌صدمین سالروز تولدش، مراسم نکوداشتی با حضور دوستان و علاقه‌مندانش در تالار وحدت تهران برگزار شد. و او دیگر در میان ما نبود تا با استادی از سه‌گاه به آواز بیات اصفهان تغییرمکان دهد و از بیات اصفهان به شور و سپس به سه‌گاه برگردد. او در روز ۲۴ اسفند ماه،که گفته شده پایان سرایش شاهنامه در سال ۳۸۸ شمسی بوده‌است، درسال ۱۳۸۴ به سرودن زندگی خود پایان داد.

انتهای پیام/