روزنامه صبا – وقتی در بازارچه‌های سرپوشیده و قدیمی طهران پا می‌گذاری آهنگی از یک حس ایرانی در دلت زنده می‌شود، نوایی که طراوت روایت آن با زیر متنی از یک حزن پنهان، همراه است. نوایی که شارح تک‌به‌تک کوچه‌‎پس‌کوچه‌های قدیمی تهران در ظهری گرم است که پسرک بازیگوشی با یک توپ پلاستیکی در آن شور انداخته، که هر بار گام‌هایش به زندگی پر‌اشتیاق‌تر می‌شود. قطعات شور‌انگیز ابوالحسن صبا روایت‌گر همه قصه‌های ایران است، او با آهنگ‌های خود زندگی را برای ما روایت می‌کند.

جادوی او در ضرب‌ موسیقی اصالت را فرا می‌خواند. شاید عموم مردم ابوالحسن صبا را به نام نشناسند، اما نواهای حزن انگیز و دل انگیز او در جان همه مردم ایران ریشه دارد، آهنگ او آشناترین صدا با وجود هر ایرانی است، آهنگ‎هایی که بارها شنیده‌ایم اما خالق‌اش را نمی‌شناسیم. سبک نوازندگی صبا در دقت، وضوح و روشنی و تمیزی آن است، طوری که در هر قطعه تک به تک نت‌ها و گوشه‌ها را می‌توان حس کرد، در قطعات او هر نتی باید در جای خود زده شود، و اگر غیر از این باشد، کلیت قطعه بهم می‌ریزد، ساختمان قطعات موسیقی صبا چنان منسجم و متحدالمرکز است که نمی‌شود چیزی به آن اضافه یا کم کرد. او مردی بود که به تنهایی یک ارکستر کامل بود. نگرانی او درباره آینده موسیقی ایرانی، این بود که عده‌ای با این ادعا که موسیقی ایرانی مغموم وغم انگیز است، برای عوض کردن آن، به دنبال موسیقی‌ای بروند که ریشه ایرانی نداشته باشد، با این اتفاق آسیب بزرگی به موسیقی ملی می‌خورد و موسیقی ایرانی به فراموشی سپرده می‌شود. نگرانی استاد بی دلیل نبود، همان‌طور که در حال حاضر جوانان ایرانی با موسیقی‌ای تغذیه می‌شوند که دیگر ایرانی نیست. او سنت اصیل موسیقی ملی را حفظ کرد، واز لحاظ اجرا و تکنیک این هنر ایرانی را پیشبرد و به تکامل رساند.

بزرگترین آهنگ‌ساز معاصر ایران

 ابوالحسن صبا ۱۴ فروردین سال ۱۲۸۱  در خانه پدری‌اش واقع در خیابان ظهیرالاسلام در محله شاه آباد در تهران چشم به جهان گشود، او دومین فرزند از پنج فرزند خانواده صبا بود. پدرش‌، ابوالقاسم کمال‌السلطنه‌، هنردوست، طبیب و ادیب و دوست‌دار موسیقی بود. سه تار را دل‌نشین می‌نواخت و اولین استاد پسرش ابوالحسن در نوازندگی سه تار بود. صبا، در جوانی به مدرسه کمال‌الملک رفت و نقاشی را فراگرفت‌. هم‌چنین‌، مهارت‌هایی چون سوهان کاری‌، نجاری‌، ریخته‌گری‌، معرق‌کاری و خاتم‌کاری را به دست آورد و بعداً در ساختن آلات موسیقی به کار بست. صبا از ۱۲ سالگی موسیقی را به صورت جدی شروع کرد او رو‌ی عمده سازهای آن دوره تسلط داشت اما ساز اصلی وی ویولن بود که آن را نزد حسین‌خان هنگ‌آفرین فراگرفت‌.استاد صبا، ساز ویولن که سازی غربی بود را با کمانچه ایرانی تلفیق کرد و نوایی متفاوت با گوشه‌های ایرانی از آن ابداع کرد. او علاقه خاصی به سنتور داشت، و آن را نزد علی‌اکبر شاهی و حبیب سماعی آموخت. کمانچه را نزد حسین‌خان اسماعیل‌زاده‌، ضرب را نزد حاجی‌خان ضربی‌، نی را نزد اکبرخان‌، تار را نزد استاد علی‌نقی وزیری و سه تار را در مکتب استاد میرزا عبدالله و غلامحسین درویش به کمال فراگرفت. و بعدها استادان بنام ایران، این سازها را نزد ابوالحسن صبا آموختند. تدریس صبا در آلات موسیقی بسیار استادانه و ماهرانه بوده است. حسین تهرانی که خود استاد ضرب‌زن ایرانی بود، وقتی به نزد صبا آمد، خود را نوآموزی دید که تازه با ضرب آشنا شده است و معترف بود تا به حال چیزی از ضرب‌زنی به این شیوه نمی‌دانسته است. در واقع صبا موسیقی ایرانی را بار دیگر آفرید، و در این آفرینش همه گوشه‌های لب‌پر موسیقی را اصلاح کرد. تکنیک صبا در ساز سه‌تار، به این شکل بود که سبک تزئینی مطالب خود را با نت‌های آسان شروع می‌کرد، و رفته رفته چنان شوری به آن می‌داد، که معجونی شگرف از یک موسیقی پر پیچ و تاب می‌شد، قطعات ساز سه‌تار او در عین سادگی بسیار دشوارند، طوری که آموزش آنها تنها از طریق رابطه سینه به سینه استاد و شاگردی ممکن می‌شد. صبا در سال ۱۳۰۶ از طرف استاد علینقی وزیری مامور شد تا در رشت مدرسه‌ای مخصوص موسیقی تاسیس کند.وی نزدیک ۲ سال در رشت اقامت کرد و در آنجا ضمن تعلیم موسیقی، به روستاها و کوهپایه‌های شمال رفت و به جمع‌آوری آهنگ‌های محلی پرداخت و ارمغان‌های بی‌نظیری از این سفر به همراه آورد. زرد ملیجه، دیلمان، رقص چوبی قاسم آبادی، امیری مازندرانی و چند قطعه دیگر یادگار همین دوره از زندگی اوست. صبا در کار تحقیق و پژوهش ذوق سلیم و سرشاری داشت، طوری که به دورترین نقاط مملکت از جنوبی‌ترین تا شمالی‌ترین روستاهای دور و مهجور سفر می‌کرد و گوشه‌های موسیقی ایرانی را جمع آوری می‌کرد. او با همین روش تحقیقات دقیق و عمیقی راجع به موسیقی ایلیاتی از شهرستان‌های ایران به عمل آورد. در کنار آن هرگاه شخصی با دانش موسیقی محلی، وارد تهران می‌شد، بدون شک صبا او را پیدا کرده و به منزل خود می‌برد و تمام مطالب او را نت می‌کرد. به همین شکل گوشه دشتی در آواز کلاسیک به شکل یک آواز مستقل درآمد. او آوازهای گیلکی و عشایر زیادی را در موسیقی اصیل ایرانی گنجانده است. قطعه‌های که صبا برای تمرین و مشق شاگردان خود تدارک می‌دید، به قدری خوب و کامل بودند که می‌توانستند یک قطعه مستقل و زیبا باشند. بعد از رفتن مرحوم صبا هیچ کس این ذوق و شیوه پژوهندگی را به اندازه ایشان دنبال نکرد او ذوق و دقت را به نهایت رساند. صبا، در سال ۱۳۱۱ با منتخب اسفندیاری کوه‌نور که دختر‌عموی نیما‌یوشیج بود ازدواج عاشقانه‌‌ای داشت، که حاصل این ازدواج، سه دختر به نام‌های غزاله، ژاله و رکسانا بود.

در سال ۱۳۱۸ که رادیو تهران تاسیس شد، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت ولی در همه حال در هنرستان موسیقی به کار تدریس و تحقیق موسیقی اشتغال داشت و در اواخر عمر نیز در منزلش کلاس موسیقی دایر کرده و علاقه‌مندان را تعلیم می‌داد. از شاگردان معروف صبا می توان از علی‌تجویدی، فرامرز پایور، حسین تهرانی، حسین ملک، حسن کسایی، غلامحسین بنان، محمد بهارلو، ابراهیم قنبری، رحمت الله بدیعی، مهدی خالدی، عطاء الله خرم، همایون خرم، داریوش صفوت ، لطف الله مفخم پایان و…نام‌برد. این موسیقیدان بزرگ، با شهریار از ایام جوانی دوست بود. این دوستی تا پایان عمر او دوام داشت و در زمان مرگ نیز شهریار بر بالین او حضور داشت. استاد صبا، به شدت مخالف آن بود که قطعات اصیل ایرانی با ساز غربی اجرا شود، چرا که او خود در زمان حیاتش استاد مسلم تمامی سازهای جهان بود، و علاوه بر آهنگسازی، برکمپوزسیون کردن سازها نیز مسلط بود، و چنانچه لازم بود خود این کار را انجام می‌داد.

ابوالحسن صبا، ۴۰ سال ساز نواخت، تعلیم داد، در ارکسترها شرکت کرد، کتاب نوشت و درتمام جریان‌های موسیقی ایران تأثیر مستقیم و مثبت داشت. وی در تمام رشته‌های موسیقی ایران و حتی سایر هنرها همچون ساختن ساز و نقاشی و ادبیات مهارت داشت و دانشنامه‌ای جامع از علم و عمل موسیقی ایرانی بود. استاد ابوالحسن صبا پس از سال‌ها کوشش و پرورش شاگردان فراوان، در ۳۰ آذر سال ۱۳۳۶ به علت ناراحتی قلبی در سن ۵۵ سالگی چشم از جهان فروبست و در قبرستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.بعد از مرگ استاد، بر طبق وصیت وی و به خاطر تجلیل و قدردانی از این هنرمند نامی‌، خانه وی در ۲۹ آبان ۱۳۵۳، به موزه تبدیل شد و همسر ایشان به کمک فرزندان استاد، اشیا و لوازم متعلق به او را جمع‌آوری و به موزه اهدا کردند. براستی که ابوالحسن صبا بزرگترین آهنگ‌ساز معاصر ایران است. روحش شاد و یادش جاودان

سمیه خاتونی

انتهای پیام/