پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد از اول خردادماه ۱۴۰۱ آغاز به‌کار کرد، فراخوان این رویداد مهم ادبی، در اول شهریورماه منتشرشد که مهلت ارسال اثر آن تا پایان مهرماه ادامه داشت. این جشنواره، در مجموع پذیرای۲۶۷۶ اثر در چهار گروه رمان و داستان بلند، مجموعه داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی بود. میزان آثار رسیده به دبیرخانه نسبت به دوره قبل ۷۴ درصد رشد داشته که بیشترین میزان افزایش مربوط به گروه مستندنگاری با ۹۱ درصد است. یکشنبه ۱۸ دی نامزدهای برگزیده پانزدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد توسط علی رمضانی مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و وجیهه سامانی دبیر عملی پانزدهمین دوره جایزه درخانه کتاب و ادبیات ایران معرفی شدند.  دبیر علمی این دوره از جایزه جلال وجیهه سامانی تحصیل کرده رشته زبان و ادبیات فارسی است. او نویسندگی را از دوران ابتدایی و همکاری با مجله کیهان بچه ها و سروش نوجوان شروع کرده و نویسنده آثاری همچون «خواب باران»، «آن مرد با باران می آید»، «بادبادک‌ها»،  «عروس آسمان»، «تو را من چشم در راهم» و … است.کسب رتبه اول جشنواره مطبوعات، کاندیدای چهره هنر سال انقلاب حوزه هنری، برگزیده جشنواره شهید حبیب غنی پور، برگزیده جشنواره داستان انقلاب حوزه هنری، برگزیده جایزه شهید اندرزگو، برگزیده جشنواره نویسندگان جوان و… در کارنامه کاری وی ثبت شده است، از جمله سوابق اجرایی دبیر علمی پانزدهمین جایزه ادبی جلال آل احمد دبیری جایزه «قلم زرین» و «جشنواره جوان سوره» و داوری جشنواره‌ها و جوایز مختلف ادبی همچون «جشنواره اشراق»، «جایزه ادبی یوسف»، «کتاب سال دفاع مقدس»، «جایزه قلم زرین»، «جایزه شهید اندرزگو»، «جشنواره تلویزیونی شبکه مستند»، «جشنواره سبک زندگی» و «جایزه ادبی خودنویس» است، اختتامیه این دوره از جایزه جلال آل احمد شنبه ۲۴ دی ماه از ساعت ۱۸ در تالار وحدت برگزار می شود.

به نظر خودتان علت انتخا‌ب‌تان برای دبیری این دوره از جشنواره جلال چه بوده است؟

این چهارمین مسئولیت دبیری جشنواره ادبی است که به عهده گرفته ام و در عین حال سابقه داوری های متعددی در جشنواره‌های مختلف دیگر دارم. البته دبیری به مراتب مسئولیت سنگین‌تری برای فرد ایجاد میکند، اما به هر صورت، شاید سابقه حضور و تجربه‌ام در جشنواره های متعدد و مختلف ادبی، و به تناسب اینکه خودم هم دستی برنوشتن دارم، دلیلی برای انتخابم در این سمت بوده باشد. این جشنواره به علت سنگینی و فشار کار و حجم بالای مسئولیتی که دارد و دقت نظرها و حساسیت‌هایی که روی آن است، یکی از پر دغدغه‌ترین وظایفی ست که تا به حال انجام داده‌ام و امید دارم با اتکا به خداوند به بهترین شکل ممکن آن را به پایان برسانم. چرا که این جشنواره به موازات اینکه مهمترین و گرانترین جایزه ادبی سال را به نویسندگان برگزیده اعطا می‌کند، نگاه‌های زیادی را هم به خود متمرکز و معطوف کرده است. در واقع جشنواره جلال ماحصل یک سال فعالیت ادبی و چرخه نشر را در یک جمع بندی، به رقابت گذاشته و بهترین و برترین آثار را در چهار شاخه اصلی به جامعه هدف که همان اهالی ادب و فرهنگ و عموم مردم‌اند، معرفی می‌کند کما اینکه ما می‌دانیم ارزش هنری یک اثر ادبی قابل اندازه‌گیری نیست.

جایزه جلال دوره حاضر در مقایسه با سال‌های گذشته چه تفاوت‌هایی دارد؟

جایزه جلال آل احمد معتبرترین و مهم‌ترین جایزه ادبی جمهوری‌اسلامی‌‌ایران است که تا امروز چهارده ایستگاه را پشت سر گذاشته و می رود که به ایستگاه پانزدهم برسد. جشنواره‌ای با این قدمت، باید در مسیر حرکت خود هر سال مسیر رشد و تکامل را طی کرده باشد. انتظار و توقع این است که هر دوره نسبت به دوره قبل، دقیق‌تر، موفق‌تر و اثرگذارتر باشد و روند داوری‌ها و انتخاب‌ها و چگونگی برگزاری جشنواره نسبت به دوره‌‌های قبل، منحنی رو به رشدی را نشان بدهد. امسال در مجموع ۲۶۷۶ اثر در چهار گروه رمان و داستان بلند، مجموعه داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی، به دبیرخانه این دوره از جایزه جلال رسیده که نسبت به دوره قبل رشد ۷۴ درصدی را نشان میدهد. هم چنین تا پایان دوره چهاردهم ۱۰۰ جایزه در این رویداد ادبی کشور به آثار و افراد اعطا شده است. بخش‌های جنبی این رویداد ادبی هم هر سال با توجه به شرایط و موضوعات روز انتخاب می‌شود که در دوره پانزدهم سه بخش جنبی جایزه ویرایش کتاب، بهترین اثر مستندنگاری با موضوع حاج قاسم سلیمانی و مدافعان سلامت و کرونا در نظر گرفته شده است.

حجم بالای آثار ادبی  ارسالی در خوانش و انتخاب اثر تاثیر  به سزایی دارد. در این شرایط چه تمهیداتی برای پرداخت بهتر به این رویداد اندیشیده‌اید؟

بله  ۲۶۷۶ اثر در دوره پانزدهم جلال آل احمد با هم به رقابت پرداختند، بعد از ساعت‌ها کارشناسی و تورق و بررسی آثار توسط داوران، در بازه زمانی مناسب، ریزش اولیه انجام شد. داوران در این مرحله برای انتخاب آثار هیچ سقف محدودیتی نداشتند و هر تعداد کتابی که لازم و شایسته دیدند، به دور بعدی راه یافت. در طی مراحل داوری چندین جلسه حضوری تبادل اطلاعات و شور و گفتگو پیرامون آثار در گرفت و آثار منتخب در مرحله دوم توسط هر سه داور آن بخش، به طور دقیق مطالعه و ارزیابی شد. در ادامه نامزدهای هر بخش در نشستی با حضور هیات داوران، نماینده هیات علمی و دبیر علمی انتخاب و معرفی می‌شوند. جشنواره جلال آل احمد همه ساله در چهار شاخه ادبی میزبان آثار ادبی نویسندگان و ناشران از سراسر کشور است، بخش داستان کوتاه، بخش مستندنگاری(زندگینامه، خاطره داستانی،سفرنامه…) بخش نقدادبی و البته بخش داستان بلند و رمان که مهم‌ترین بخش جایزه ادبی جلال‌آل‌احمد است.

این جایزه، از معتبرترین جوایز ادبی کشور است که به لحاظ قدمت و حضور گسترده از رویداد‌های مهم ایران به حساب می‌آید و مهم ترین جایزه حکومت و نظام جمهوری اسلامی به آثار برگزیده ادبی یک سال گذشته است به طوری که در جایزه کتاب سال، ما دیگر بخش داستان و رمان نداریم، و برگزیدگان جلال در آنجا مجدد معرفی می شوند. این جایزه گران‌ترین جایزه ادبی سال است که مبلغ ۲۵۰ میلیون تومان به برگزیده هر بخش اهدا می‌شود و رتبه های تقدیری ۵۰ میلیون تومان دریافت می‌کنند. البته دوباره متذکر می‌شوم که ارزش آثار ادبی با هیچ مبلغی قابل تخمین و تحسین نیست.

به نظر شما چرا نام جلال آل احمد را برای این جایزه ادبی انتخاب شده است؟

جلال آل احمد، نویسنده بزرگی بود که در عصر سردرگمی‌های رایج اندیشه روزگار خویش، از تمامی گذرگاه‌های سخت و بیراهه‌های فکری به سلامت عبور کرد و هویت شخصی خود را در اصالت مذهب و معنویت شرقی به دست آورد.ضمن آنکه این نویسنده برجسته ایرانی در به کارگیری فرم‌های ادبی بسیار متنوع عمل کرده است، و فرم‌های بسیار متناسب را با محتوای مورد نظر، انتخاب کرده است. این تنوع فرم در آثار ادبیاش نشان از تسلط او بر حوزه ادبیات دارد. جلال در آثارش  سفرنامه، مستندنگاری، رمان و داستان کوتاه دارد، او نویسنده پیشتاز و  آگاه، روشنفکر و مسلمان ایرانی بود باورهای جلال آل احمد و سیر زندگی او بازگوی تجربیات عمیق او در مراحل مختلف زندگی و مواجه او با انواع تفکرات و نظریات مختلف است که به خوبی همه را در آثارش انعکاس داده است که در نهایت باور عمیق او را به اصالت شرقی توانمند و پر بن‌مایه کرده است،‌ او پس از سفرهای متعدد و آشنایی با مذاهب و نظریه‌های زیستن، کتاب غربزدگی را می‌نویسد.که می‌تواند برای مخاطب امروزی بسیار پرکاربرد از نظر جهان‌شناختی باشد.

ارزیابی کلی خودتان از آثارمنتشر شده در سال ۱۴۰۰ که در جایزه این دوره بررسی شد بفرمائید.

ما سه سال سخت رکود دوران کرونا و تنگناهای اقتصادی را پشت سر گذاشتیم و فراز و فرود حوزه نشر و خاصه ادبیات کاملا طبیعی است، چیزی که مشخص است دوره پانزدهم جایزه جلال نسبت به دوره چهاردهم یک رشد ۷۴ درصدی را به لحاظ کمیت داشته است اما به هر حال سختی‌ها و مشکلات این سه سال قطعا روح حساس و طبع نازک اندیش نویسندگان حوزه ادبیات را درگیر کرده و روی قلم و کلام شان تاثیر گذاشته است امیدوارم به زودی از زیر سایه این رکود سنگین بیرون بیاییم.

روند انتخاب داوران و معیارتان برای انتخاب آثار برگزیده چه بود؟

البته فرایند انتخاب داوران در جایزه جلال فقط در حوزه اختیارات دبیرعلمی جشنواره نیست و با تشریک مساعی و همفکری و گزینش اعضای هیات علمی، این فرایند صورت می‌گیرد.این دوره ما در خدمت نوزده داور در چهار شاخه اصلی جایزه و سه موضوع جنبی هستیم و تلاش این بوده از تجربه و تخصص دوستان جدیدی که در دوره های قبل حضور نداشتند هم استفاده شود همچنین در خدمت داورانی خارج از پایتخت بودیم تا تنوع و تکثر در دایره هیات داوران گسترده تر شود. ملاک‌مان هم در ارزیابی آثار، توجه توامان به تکنیک و محتوا است. جایزه جلال یکی از معتبرترین و تخصصی ترین جایزه های ادبی کشور است که همواره به تکنیک و محتوای آثار توامان توجه داشته و دارد  طبعا امسال هم آثاری که هم به لحاظ شاخصه‌های ادبی و حرفه‌ای و هم از لحاظ توجه به تولید محتوای غنی و بدیع شایسته باشند، انتخاب خواهند شد. در جایزه جلال فن و تکنیک در کنار مضمون و محتوی، به یک اندازه حائز اهمیت است. تلاش ما این است بهترین و فاخرترین اثر ادبی یک سال گذشته که از هر حیث قابل دفاع باشد، به جامعه معرفی شود.

با توجه به حضور و سابقه شما در چندین جشنواره اجرایی و رسمی کشور، در طول این چند سال آیا تا به‌حال به استعدادهای جوان و مستعد و آینده‌داری برخوردهاید؟

بله، خوشبختانه در این یک دهه اخیر، با جوانانی در حوزه ادبی و نگارش روبرو شده ام که دارای استعدادهای شگرفی در حوزه ادبیات بوده اند، که در دنبال کردن مسیرشان هم متوجه شدیم، همچنان آثارشان در جامعه نیز با اقبال مواجه شده است. شخصا در این مسئله وجود کارگاههای آموزشی تخصصی در نویسندگی در یک دهه اخیر را  بی‌تاثیر نمیدانم، با به وجود آمدن کارگاه‌های نویسندگی، و بالا رفتن دانش آکادمیک جوانان در حوزه ادبیات، شاهد نسلی خلاق‌تر و به مراتب نوگرا در در این حوزه هستیم. اما در بحث نبوغ نویسندگی، که عرض کردید، نویسندگانی که دانش آکادمیک را با استعدادهای ذاتی خود تلفیق کرده و اثر برجسته‌ای را ارائه داده باشند، تعداشان زیاد نیست، اما هستند که در این چند سال شاهد آثار خوبی از ایشان درچرخه نشر کشور بوده‌ایم.

آیا اختلاف سلیقه نسل‌های مختلف را در کتاب‌خوانی در این امر دخیل میدانید؟

مطمئنا بله، ما نسلی بودیم که با ردیف کتاب‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان روی تاقچه کودکی کردیم و بزرگ شدیم، نسلی که با عطر کاغذ کاهی کتاب و ورق زدن و خواندن و مطالعه عجین بودیم، لذتی که متاسفانه نسل امروز به دلایل متعدد و زیادی از جمله نفوذ و گسترش شبکه های‌اجتماعی، کمتر آن را می‌چشند. در امر مطالعه و تورق کتاب ما آداب خاصی داریم و تمام حواس ششگانه انسان درگیر خوانش اثر میشود، چیزی که اصلا قابل قیاس با کتابچه های صوتی و خوانش از پلتفرم‌ها نیست.

ابعاد جشنواره جلال را بعد از اتمام کار، در جامعه چگونه می‌بینید؟

دبیرخانه جشنواره جلال بعد از اتمام این دوره با یک وقفه دو الی سه ماهه، مقدمات برگزاری دوره بعدی را در دستور کار خود دارد و از این حیث بار مسئولیت سنگینی به دوش دارد، نمی‌توان تمام انتظارات و توقعات را از مسئولان و دست اندرکاران یک جایزه داشت. گسترده‌تر شدن و ادامه دار شدن و جریان سازی هر جشنواره ای وظیفه رسانه‌ها است. ما ضعف جدی در پیوست رسانه‌ای داریم‌، متاسفانه در طول برگزاری جشنواره تا اعلام برندگان نهایی ما شاهد حضور پررنگ رسانه‌ها برای تولید خبر و تیترهای داغ هستیم، اما به محض اتمام کارجشنواره، دیگر خبری از رسانه‌ها نیست، در حالی که از نظر من کار رسانه‌ها روز اختتامیه جشنواره باید بیشتر و سنگین تر،شود، اعم از پایش هنرمندان برگزیده و معرفی آنان به جامعه هنری و اهل ادب. رسالت جشنواره معرفی و انتخاب استعدادهای ادبی و هنری در دوره‌های مختلف است، که این مهم را با جدیت و به طور دقیق انجام می‌دهد. اما توقع ما از رسانه‌ها این است که بعد از پایان جشنواره دستاورد پر اهمیت این رویداد ادبی و هنری را دنبال کنند، و ابعاد آن را با تولید محتوای مفید در جامعه نشر دهند و کاری کنند که این مسیر ادامه‌دار باشد. شکوفایی دستاورد جشنواره‌ها، تنها با پیوست رسانه‌ای امکان‌پذیر است،  به این معنی که رسانه‌ها بعد از اتمام جشنواره باید نسبت به برگزیدگان هنری احساس مسئولیت کنند، و با پایش وضعیت آنها جریان‌سازی مثبت لازم را برای هنرمند در جهت موفقیت‌اش پیش بیاورند.

پیوند دو حوزه رسانه‌های تصویری(فیلم، تئاتر،سینما) و محصولات ادبی (داستان کوتاه و بلند )در این مسیر می‌تواند کمک کننده باشد؟

بله، بسیار زیاد اما متاسفانه دوستانی که در حوزه تصویر و نمایش فعالیت می‌کنند، به ادبیات توجه کافی و وافی ندارند، سالانه متون ادبی زیادی در ایران تولید می‌شوند، که قابلیت زیادی در اقتباس ادبی و تبدیل به  فیلمنامه شدن را دارند این در صورتی است که محصولات هنری تصویری ما به شدت در حوزه داستان‌گویی و قصه‌پردازی که از مهم‌ترین ارکان، فیلم است ضعیف عمل کرده‌اند، سینمای ما قصه‌گو نیست و بعضا به همین دلیل با کمبود اقبال و شکست مواجه می‌شوند این در حالی است که سینمای ما ازنظر تکنیکی و صنعت پیشرفت خوبی داشته، اما هنوز در داستان گویی و قصه‌پردازی ضعف‌های جدی دارد، که یکی از علت های اصلی آن می‌تواند همین عدم پیوند حوزه ادبیات و تصویر در ایران باشد، یکی از مثال‌های واضح در همین مورد این است که هیچ کدام از رمان‌های برگزیده ۱۴ دوره قبل جشنواره جلال آل احمد به‌عنوان منبع اقتباسی در رسانه های تصویری استفاده نشده است.

سمیه خاتونی