یکی از رویدادهای هنری با قدمت فجر، جشنواره تئاتر است که حالا پس از ۴۰سال سابقه امروز چهل‌ویکمین دوره خود را آغاز کرده است. چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر از ۲۵ دی‌ با بخش رادیو تئاتر گام اول خود را برداشتو از امروز شنبه اول بهمن این رویداد بین‌المللی به شکل رسمی بخش‌های صحنه‌ای، بین‌الملل و خیابانی خود را آغاز کرد. در این دوره از جشنواره ۶۲ اثر شامل ۳۷ نمایش در بخش مسابقه تئاتر ایران، ۲۳ نمایش در بخش بین‌الملل و دو اثر ویژه در بخش مسابقه تئاتر ایران و بخش بین‌الملل به روی صحنه می‌روند. همچنین ۳۱نمایش خیابانی، ۱۳رادیو تئاتر و هفت نمایش از برگزیدگان بخش تئاتر صاحبد‌لان در جمیع ۱۰۴اثری هستند که در چهل‌و‌یکمین جشنواره تئاتر فجر میزبان علاقه‌مندان به تئاتر خواهند بود. نگاهی به آثار این دوره از جشنواره تئاتر فجر، گویای این موضوع است که سهم نمایش‌های استانی بسیار بیشتر از تهران است و عدالت فرهنگی که یکی از شعارهای اصلی جشنواره‌های هنری فجر است در چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر کاملا لحاظ شده است. به همین خاطر خبرنگار صبا به سراغ چند تن از هنرمندان صاحب اثر از استان ها در این دوره از جشنواره رفته است که در ادامه می‌خوانید:

ارسلان محبی: چراغ تئاتر در سیستان روشن است

از سابقه خود در زمینه نمایش بگوئید؟

۱۲ سال است در زاهدان در زمینه تئاتر و نمایش فعالیت می‌کنم،  شروع فعالیت‌ام از حوزه هنری  این استان بوده و اکنون هم مسئول نمایش حوزه هنری زاهدان هستم. در جشنواره‌های مختلفی شرکت داشته‌ام،  اما این اولین حضورم در جشنواره فجر است.

از نمایش مردمان‌مرد؛بگوئید؟

نویسندگی و کارگردانی این نمایش به عهده خودم بود که اتفاقا در آن ایفای نقش هم دارم، این نمایش روایتی را از بستری تاریخی به اجرا می‌برد و در این میان به دو حادثه مهم تاریخی نیز گریز می‌زند.

موضوع و مضمون اصلی این نمایشنامه قیام است. در تاریخ آمده است که مردم سیستان اولین کسانی‌اند در تاریخ اسلام که به خون‌خواهی امام حسین پس از قیام عاشورا برخواستند. در کنار این روایت اصلی دو روایت تاریخی دیگر نیز در دل اثر گنجانده شده است، یکی طریقه به اسلام در آمدن مردم سیستان و دیگری عدم لعن امیرالمومنین از سوی مردم سیستان است. به همین ترتیب نمایش مردمان‌مرد دوره درخشانی از تاریخ سیستان را روایت می‌کند.

نمایش از نظر تاریخی روایت‌گر کدام دوره است؟

دوره‌ای که اسلام وارد ایران می‌شود و اکثر نقاط ایران به حکم جبر و زور اسلام را می‌پذیرند اما سیستان تنها شهری است که مردمان آن با علاقه قلبی پذیرای این دین الهی شده‌اند و این مسئله به واسطه این است که لشگرسیستان، سپاه اسلام را شکست می‌دهد و به همین خاطر در موضع قدرت و اختیار قرار می‌گیرد.این مردم  بعد از شنیدن سخنان سپاه هم برای گرویدن به اسلام قانع نمی‌شوند، تا اینکه دست نوشته مکتوبی از امام علی(ع) را دریافت می‌کنند،بعد از آن با اختیار و میل قلبی پذیرای دین اسلام می‌شوند. و از همان دوره ارادتی محکم نسبت به اهل‌بیت و اسلام پیدا می‌کنند. طوری که در برهه‌ای از تاریخ که تمام جهان اسلام حضرت امیرالمومنین را لعن می‌فرستادند، سیستان تنها شهری بود که از این کار امتناع کرده و انجامش را نیز از سوی دیگران شماتت می‌کردند، چرا که اعتقاد راسخ و محکم آن‌ها به اسلام با نامه ای از امام علی (ع) صورت گرفته بود و با شنیدن ندای یا حق او به اسلام گرویده بودند. سیستانی‌ها همواره از ایشان به عنوان امامی بزرگوار و عادل یاد می‌کردند و هیچ گاه به این خفت تن در ندادند که در جرگه لعن‌کنندگان امام قرار بگیرند. انتهای نمایش هم گره می‌خورد به وضعیت امروز سیستان و بلوچستان که گرفتار خشکسالی بی‌امان در بی‌آبی به سر می‌برند. من برای همدردی با مردم عزیز زجر کشیده‌ام به موضوع خشکسالی سیستان نگاه عرفانی داشتم قرین به این بیت شعر که “هرکه در اینبزم مقرب‌تر است جام بلا بیشترش می‌دهند” به این نحو که این مردم از آنجا که بیش از بقیه مورد محبت مقربان حق هستند، بلاها و زجری‌های بیشتری را متحمل می‌شوند. این خشکسالی و بی‌آبی قرابت خاصی با حادثه کربلا و تشنه ماندن امام حسین و یارانش دارد. خوشبختانه تاریخ نشان داده که مردم سیستان همواره سربلند از آزمون های سخت الهی بیرون آمده و همچنان عشق به امام حسین و اهل بیت در آنها پابرجا و ستودنی است. نمایش مردمان‌مرد با این مضمون در ۵۰ دقیقه آماده شد و درحال حاضر در جشنواره تئاتر فجر حضور دارد.

از چه منابع تاریخی در نگارش این نمایشنامه استفاده کرده‌اید؟ 

نمایشنامه مردمان‌مرد، بر اساس یک سری منابع موثق تاریخی از تاریخ سیستان به نگارش در آمده است. منابعی همچون کتاب «مردان‌مرد»  نوشته علی دوانی،«تشیع در سیستان» نوشته محمد‌باقر حیدری‌نصب،«احیاء‌الملوک» نوشته شاه‌حسین قیاس‌الدین‌محمد، «تاریخ العمم والملوک» محمدابن جلیل طبری،«فتوح البلدان» احمدبن یحیی بلازری و همچنین کتاب «تاریخ سیستان» که در دوره های مختلف توسط نویسندگان متفاوت به رشته تحریر درآمده است.

از نحوه راه‌یابی و حضور این اثر در چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر بگوئید؟

مسیر رسیدن این اثر تا به این مرحله سختی‌هایی داشت که با تلاش گروه و مدیریت مرکز هنرهای نمایشی تهران به انجام رسید. در بخش استانی نمایش مردمان‌مرد،به دلایلی بدون داوری کنارگذاشته شد کهبا شکایت شخص بنده به مرکزهنرهای نمایشی تهران این مسئله با درایت مسئولان و بازبینی عادلانه مجدد نمایش، این اثر توانست به دور بعد یعنی جشنواره مناطق راه پیدا کند و خوشبختانه در مرحله منطقه‌ای تنها اثر پذیرفته شده از سیستان نمایش مردمان‌مرد بود. این مسئله برای من و دوستانم در تهیه این نمایش بیشتر نشان دهنده این نکته بود که در این نمایش از مفاهیمی صحبت شده که التفات‌هایی خارج از اراده و قوانین بشری شامل حالش شده است.

 آیا از کمک هزینه و حمایت‌های مادی هم برخوردار شده‌اید؟

بله خوشبختانه مساعدت‌های مالی در چند مرحله انجام شده است، البته شاید کفاف کل هزینه تولید کار را نداده باشد، اما در کل من به خاطر این ‌امر از مسئولین جشنواره بسیار سپاسگزارم. ضمن اینکه در شرف ورود به  رویداد جشنواره فجر هم جهت اسکان و جزئیات طراحی صحنه و دکور با بنده تماس گرفته و پیگیر بودند. در مجموع به همت دوستان برنامه‌ریز همه چیز به طور منظم تا روز اجرا در حال انجام است.

با وجود اینکه تئاتر در حال حاضر برای هنرمند درآمد‌زا نیست، استمرار حضور خود را در این شاخه با چه دلایل دیگری قرین کرده‌اید؟

خوشبختانه همشهریان من در سیستان همچنان علاقه مند و با جدیت بیشتر از قبل در حوزه تئاتر عمل می‌کنند. درتجربه‌های که من در اجراهای عموم در شهرمداشتم خوشبختانه همیشه با اقبال مخاطب مواجه شده است. کار تئاتر در سیستان اگرچه به سودآوری نمی‌رسد، اما هنرمند را نیز متوجه ضررهای مادی نمی‌کند. یک مسیر هنری دوسویه میان مردم و هنرمند ایجاد شده است برای اعتلای آگاهی مردم و پالایش روحی صاحبان آثار، به همین دلیل است که بدون چشم‌داشت مالی این چراغ در دل من و باقی دوستان خوشبختانه روشن مانده است. امیدوارم روزی برسد که با رفع ایراد‌های مدیریتی در حوزه تئاترسیستان، تماشای نمایش جزو سبد اصلی خانوارها شود.

صحبت پایانی

زمانی که شکایت من بابت بازبینی اثرم به دفترکل هنرهای نمایشی تهران ارسال شد، با عدالت و دقتی که در همکاران مرکز دیدم متوجه شدم عدالت در تئاتر دست نخورده و پاک مانده است.جشنواره تئاتر یک اردوی علمی بسیار خوب برای من و امثال من از سایر شهرهای ایران است، که زیر چتر آن  فرصت این را پیدا می‌کنیم تا با دیدن کارهای دیگر هنرمندان با نتایج و تجربیات پربارتری به شهر خود برای ادامه دادن به مسیر برگردیم.

فائزه نوآبادی: به هنرمندان راحت‌تر بگیرید…

مختصرا از سابقه خود در زمینه تئاتر و نمایش بفرمائید؟

از ۱۴ سالگی تئاتر را در شهر گرگان شروع کردم،در۶ سال اخیر دامنه فعالیت‌هایم در حوزه نمایش بیشتر شده است. این سومین حضورم در جشنواره تئاترفجر است که با نمایش پیله‌های‌خیس رقم خورده است. در دو سال گذشته نیز با دو اثر به نام اپیدمی و برخا شرکت کرده بودم.

متن نمایش پیله‌های خیس نوشته کیست؟ و مضمون آن بر چه محوری استوار است؟

نویسنده این اثر مجید‌انوری است که حدود ۹ سال پیش این نمایشنامه را نوشته‌اند. این نمایشنامه سه کاراکتر دارد که بنده علاوه بر کارگردانی در این اثر بازی هم می‌کنم. پیله‌های خیس روایتی از یک زندگی است و زنی است که با مصائب همسر از جنگ برگشته خود درگیر است داستان اصلی از جایی شروع می شود که زن تصمیم می گیرد که به خاطر مشکلات جسمی همسر برایش یک پرستار بگیرد. در یک روز بارانی یک پرستار داوطلب وارد منزل این زوج می‌شود تعاملات و اتفاقات عجیبی بین این سه تن رخ می‌دهدکه داستان اصلی نمایش را شکل می‌دهد.

نمایش پیله‌های خیس وام دار از چه سبک نمایشی است؟ 

ابتدای کار رئال است، در ادامه و شروع ماجراهای عجیبرگه‌هایی از سبک اکسپرسیون را با خود دارد. محتوای آن  تلفیقی از طنز و جدی است و با مضمون ضد جنگ پرداخته شده است.

از عملکرد برگزارکنندگان رویداد تئاتر فجر راضی بوده‌اید؟

گروه‌های تئاتری که از شهرهای مختلف ایران در این رویداد شرکت می‌کنند نیاز به همراهی و درک بیشتری دارند. بطور مثال در تاریخ ۲۸ دی ماه به بنده اطلاع داده‌اند که روز ۱ بهمن اجرا داریم. این زمان بندی سریع هم بنده و گروه‌ام را به خاطر مشکلات جانبی دچار اضطراب کرده است. چند مورد اصلاحی هم در کار مشخص کرده‌اند که برطرف کردن آن‌ها در این مدت زمانی کوتاه تا رسیدن به اجرا ناشدنی است. علاوه برآن نمایش پیله‌های خیس دکور سنگین و متحرک دارد وقتی با حضور کل گروه برای اقامت موافقت نشد و از ۱۵نفر عوامل اجرایی نمایش پیله‌های خیس تنها برای ۹ نفر اقامت در نظر گرفته شد من نتوانستم دستیارهای اجرایی دکور را همراه خودم بیاورم. این دست مشکلات با اینکه در نهایت قابل حل هستند اما این استرس و فشارها روی روحیه گروه تاثیر می‌گذارد و ممکن است کیفیت اجرا را پایین بیاورد.

چه مدت زمانی را برای آماده شدن این نمایش صرف کرده‌اید؟

حدود ۲ الی ۳ ماه به طور متناوب تمرین داشتیم تا اینکه این نمایش در ۴۵ دقیقه آماده اجرا شد.

دلیل‌تان برای حضور و فعالیت در شاخه تئاتر چیست؟

از نظر من تئاتر بخش مهم و عظیمی از فرهنگ ماست.و قابلیت این را دارد که فرهنگ را تعالی داده و غنی کند. اگر روزی برسد که تئاتر برای هر خانواده مانند نان واجب شود، بسیاری از مشکلات فرهنگی و تربیتی حل خواهد شد. از نظر من هنر تئاتر درتمام وجوه خود انسان‌ساز است.

صحبت پایانی :

در یک جمله از مسئولین خواهشمندم که “به هنرمندان راحت‌تر بگیرید”

معین جعفری :کار من تئاتر است چرا نباید سرکار خود باشم!؟

از  تکم و حضور آن در بخش مسابقات نمایش‌خیابانی بگوئید؟

تکم نوید بخش و مژده رسان فرا رسیدن عید نوروز است، یک نمایش خیابانی شادی آور، که معرف آداب و سنن آذربایجان است. دراین نمایش گروه اجرایی موزیکال به صورت محوری آئین سنتی تکم‌گردانی را نمایش می‌دهند، در گذشته هر سال گروه تکم‌گردان‌ها با فرارسیدن سال نو در سطح شهر بوسیله اسباب‌های نمادین تکم را بین مردم شهر و اهالی بازار می‌گرداندند. این آئین سنتی نمایشی با موسیقی و شعر و آوازهای خاص به خود اجرا می‌شود. گروه ما در خلال تکم گردانی، آئین‌های سنتی دیگر آذربایجان را هم نشان می‌دهند. این نمایش خیابانی درمدت زمان ۲۰ دقیقه اجرا می‌شود. نمایشی بسیار شاد و سرگرم کننده و برگرفته از مفاهیم سنتی غنی آذربایجان.

کار نمایشی شما چگونه به بخش مسابقه تئاتر فجر راه پیدا کرد؟

ما این نمایش را مستقیم برای حضور در جشنواره تئاتر فجر فرستاده بودیم بنابراین نیازی به شرکت در بخش استانی و مناطق نداشتیم. در نوروز امسال هم در برنامه خندوانه شرکت کرده و این نمایش را در استودیو برنامه اجرا کردیم.

نظرتان درباره اجرای نمایش در این برهه زمانی که بسیاری به تحریم کردن آن روی آورده‌اند چیست ؟

ذات هنر یعنی زایش و تولید، چطور می‌شود به چشمه‌ای گفت نجوش! مشکلات همیشه هستند اما می‌بینیم که بازاری مشغول به کسب و کارش است، فوتبالیست، فوتبالش را بازی می‌کند، همه به همین شکل در کار و پیشه خود مشغول هستند، کار ما هم تئاتر است چرا نباید سرکار خود باشیم؟

از تئاتر درآمد دارید؟ و خرج زندگی را از این راه تامین می کنید؟

خیر، راستش گاهی از جیب هم برای نمایش هزینه می‌کنم. به طور عموم از شغل‌های دیگر کسب درآمد می‌کنیم در تئاتر هزینه می‌کنم. بعضی چیزها را تنها در قالب نمایش وتئاتر می‌توان نشر داد، مثلا حفظ آئین‌های کهن‌ایرانی که در حال از یاد رفتن و نابودی است را نمی‌توان به صورت مقاله یا کتاب نشر داد، این‌ها تا به اجرا درنیایند فهمیده نمی‌شوند.به نظرم هنر تنها شاخه‌ای است که نمی‌توان آن را با تکنولوژی جدید امروزی جایگزین کرد، هنر یک امر ذاتی و زنده است و تنها قابی است که هر انسانی می‌تواند به واسطه آن حرف‌هایش را در گوش تاریخ به همه جای جهان برساند. هنر پایبند به زمان و مکان نیست و قادر است مرزها را طی کند و در زمان‌های مختلف آموزه هایی ماندگار را باحسی از زیباشناسی به مخاطبان برساند.

برای نمایش‌خیابانی تکم  چند اجرا اختصاص داده‌اند؟

پنج اجرا، که از ۱ بهمن تا ۵ ام در خدمت عزیزان هستیم.

 

فرهومند ناظریان