چهل‌و‌یکمین جشنواره بین المللی تئاتر فجرکشور با حضور ۶۸ گروه نمایشی در سه بخش جایزه‌ بزرگ صحنه‌ای، بین‌الملل و مهمان‌ویژه از اول بهمن ماه ۱۴۰۱ کار خود را آغاز کرد، تعداد آثار شرکت‌کننده در بخش نمایش بین الملل ۲۱ اثر از کشورهای عراق، اسپانیا، تونس،اردن، ارمنستان،روسیه،برزیل و ۱۳ اثر نمایشی از ایران بود که در این رویداد با هم به رقابت می‌پردازند، خبرنگار صبا با مسعود احمدی کارگردان نمایش «بیست و سومین جلسه جن‌گیری آنه میشل» از ایران گفتگویی داشته که در ادامه می‌خوانید.

نمایش «بیست و سومین جلسه جن‌گیری آنه میشل» به نویسندگی و کارگردانی مسعود احمدی از شیراز در دومین روز جشنواره، در دو نوبت ۱۷ و ۱۹ با مدت زمان ۸۵ دقیقه در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت. این نمایش بر پایه داستانی واقعی از یک جن‌گیری در دهه هفتاد میلادی در آلمان است، دختری به نام آنه‌لیز میشل به تشخیص پزشکان دچار نوعی جنون و پارانویا می‌شود که البته کشیش منطقه اعتقاد به تسخیرشدگی دارد و برخلاف نظر پزشکان، اجازه جن‌گیری از طرف کلیسای مرکزی برای او صادر می شود.

همان‌طور که از نام نمایش پیداست، این نمایش در ژانر وحشت است، چه شد که به این سبک از نمایش روی آورده‌اید؟

از سال ۱۳۹۶ به سراغ این سبک رفته‌ام. اول به این خاطر که حس کردم نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا  به این سبک خیلی کم پرداخت شده ، در حالی که حس ترس هم مانند احساس‌های دیگر آدمی، نیاز به برون‌‌ریزی و تخلیه شدن دارد. دوم اینکه ما در شیراز به شدت با کمبود مخاطب تئاتر مواجه بودیم وبرای جذب مخاطب نیاز به نمایشی تاثیرگذار داشتیم. بنابراین، از آنجایی که نمی‌خواستم به سراغ طنز‌های سخیف سالن پر‌ کن بروم، برای پیدا کردن نبض مخاطب به سراغ ژانر وحشت رفتم. که البته با مخالفت‌هایی از دوستان متخصص مواجه شدم که معتقد بودند ژانر وحشت تنها در قاب سینمایی و فیلم به نتیجه می‌رسد چرا که انتقال حس ترس نیاز به ملزوماتی دارد که از مسیر تکنیک‌های فنی سینمایی می گذرد. اما بعد از چند ماه تمرین در همین ژانر خوشبختانه نتایج عکسی گرفتیم مبنی بر این تجربه که حتی نمایش می‌تواند تاثیر گذار‌تر از سینما در این ژانر فعالیت کند. در ادامه استقبال خوب مخاطب را شاهد بودیم به همین دلیل دو نمایش دیگر هم در همین ژانر کارگردانی و به اجرا بردم «شیاطین را فرا بخوان» و «جن زده زیر لیل» بود که هر دو با اقبال تماشاگر مواجه شد.

چرا برای القای حس وحشت به سراغ مولفه‌های ایرانی و وطنی از این ژانر نرفتید؟

اتفاقا رویداد نمایشی «جن‌زده زیر لیل» در جنوب ایران می‌گذرد و داستان جن و ارواحی را روایت می کند که زیر درخت لیل خانه دارند. البته این نمایش براساس یک قصه ایرانی است و پایه‌ای در واقعیت نداشت.

نمایش‌های شما با این موضوعات و مضامین چه معنا و آگاهی‌ را به مخاطب متبادر می‌کنند؟

قصد اولیه ما در این نمایش سرگرم‌کنندگی مخاطب عام است. اما در این میان برون‌ریزی احساس‌های نهفته مخاطب حین اجرای نمایش، در کنار تماشای جمعی به خودی می تواند جنبه‌ای آئینی را به همراه داشته باشد. و همچنین درگیر کردن احساس ترس و هیجان تماشاگر که کارگردان‌های دیگر به سراغ آن نرفته بودند. کما اینکه بعد از اجرای اول نمایش آنه‌میشل مخاطبان تئاتر در شیراز پیگیر هستند که تئاتر ترسناک دیگری در دست اجرا دارم یا خیر. و منتظر اجراهای بعدی من در این ژانر بودند. از نظر فلسفی هم نمایش آنه میشل حول محور موضوع تسخیر‌شدگی است، که می تواند در زیر متن حامل این پیام باشد که تسخیر‌شدگی انسان توسط نیروها و انرژی های شر، سرنوشت محتومی را درپی دارد. اینکه انسان در این دنیای روزمره و گرفتاری‌ها گاهی ممکن است چنان خدا را از یاد برده باشد که به یکباره با موجودی از خود روبرو می‌شود که دیگر خودش نیست و کنترلی بر او ندارد.

آیا در پایان این نمایش ممکن نیست، خدا به عنوان موجودی ترسناک در ذهن مخاطب مجسم شود؟

ما در طول کار سعی کردیم این اتفاق رخ ندهد، وجود خدا نقطه اثبات اهریمنی چون شیطان است. به این معنی که اگر به خدا اعتقاد داریم وجود شیطان را هم باید بپذیریم.

 دراین نمایش ساختار و قواعد درام کلاسیک رعایت شده بود، و از همه مهم‌تر اینکه قصه‌گو بود و روایت خود را در یک بازه زمانی کوتاه که متناسب با قاب صحنه‌ای تئاتر است، بیان می‌کرد، اما بارمعنایی و مفهمومی تازه‌ای را برای مخاطب نداشت، با این حساب ممکن است در آینده آثاری را در این ژانر کارگردانی کنید، که مفاهیم تازه‌تری برای مخاطب داشته باشد؟

بله، حتما در صورتی که نزدیک شدنم به معناگرایی من را از مسیر اصلی‌ام که درگیر کردن حس ترس مخاطب و سرگرم کنندگی اوست، دور نکند.

ارزیابی شما در حضورهای قبلی و حضور امسال‌تان در رویداد فجر از نظر استقبال مخاطب و کیفیت آثار شرکت کننده چیست؟

من علاوه بر امسال، دو سال دیگر در فستیوال فجر شرکت کرده‌ و دو بار در بخش نمایشنامه‌نویسی جشنواره فجر کاندید شده‌ام. از نظر من کیفیت نمایش‌های ارائه شده در تئاتر فجر سال به سال ضعیف‌تر شده است، شاید یکی از دلایل این اتفاق سیاستگذاری‌های تئاتر استان‌ها در انتخاب نمایش است، مثلا انجمن‌های تصمیم گیرنده ممکن است گاهی سلیقه‌ای عمل کرده وهمین امر مانع از راه‌یابی تئاترهایی با موضوع آزاد به مراحل بعد شود. خود جشنواه نیز در یک حرکت چند ساله با انتخاب بیشتر کارهای موضوعی با مفاهیم جنگی، تاریخی ودینی  باعث شده است که شکل جشنواره آزاد تئاتر فجر به سمت جشنواره‌ موضوعی سوق داده شود، چرا که مخاطبان وهنرمندان تازه‌کار الگوی خود را از جشنواره‌های سال قبل و کارهایی راه پیدا کرده به مرحله مسابقه صحنه‌ای می‌گیرند، در صورتی که جشنواره ایثار، مقاومت و صاحبدلان خودشان برای تکریم این نوع نمایش‌های موضوعی تشکیل شده‌اند. در واقع کارگردان‌های تازه‌کار وقتی می‌بینند با این شکل از نمایش‌ها می توانند در فجر حضور پیدا کنند، به سراغ این موضوعات می‌روند. که در نهایت باعث می‌شود که تماشاگر فجر دلزده و خسته از تکرار موضوعات مشترک در نمایش‌ها شود.

با این حساب نمایش آنه‌میشل با موضوع آزاد در ژانری کاملا متفاوت، چطور به جشنواره راه پیدا کرده است؟

نمایش من در بخش مسابقه بین الملل است، ضمنا زمان بازبینی من با سه بازیگر مطرح ایوب‌آقا‌خانی ، رامین‌راستاد و بهاره‌رهنما اجرا رفتم، که در تصمیم‌گیری داوران تاثیر‌گذار بود. البته امسال به خاطر بی‌مهری برخی هنرمندان نسبت به تئاتر از استان فارس در مجموع ۴ نمایش برای بازبینی جشنواره فجر ارسال شد، در صورتی که در سال‌های گذشته اینگونه نبود و با توجه به وسعت و جمعیت این استان آثار بیشتر و با کیفیت‌تری به  جشنواره ارسال می‌شد که البته با برخوردهای سلیقه ای شاهد این بودیم که کارهای بهتر راه پیدا نمی‌کردند و خط می‌خوردند. شاید لازم است دولت برای هنرمندان بستر بهتری برای مشارکت حرفه‌ای و پویاتر فراهم کند.

از نظر شما دولت چه بستری را باید برای هنرمندان فراهم کند؟

هنرمند در ایران امنیت ندارد، امنیت اقتصادی و پذیرفته شدن، تا هنرمند بدون حواشی و سانسور روی خلق اثر هنری متمرکز شود. هنرمند باید برای اینکه بتواند گام‌های بلند بردارد نیاز به یک امنیت همه جانبه در تمام وجوه کاری‌اش دارد.متاسفانه هنرمندان امروز در نا امن‌ترین حالت ممکن به سر می برند.

در حال حاضر، این نا امنی که متوجه هنرمندان است، چگونه شکل گرفته است؟  

در واقع هنرمند مستقل که در یک فضای ناامن از طرف مسئولین بود حالا در فضای نا امن‌تری از طرف مردم  قرار گرفته است. در حال حاضر هنرمند مستقل در یک فضای برزخی به شدت غم‌انگیز گیر افتاده است.

با این حساب شما به عنوان یک هنرمند مستقل چگونه این فضا را مدیریت می‌کنید؟

قرار بود نمایش جن‌گیری را در تهران اجرا ببرم، شرایط جدید، تحریم و… باعث شد حدود ۲۰۰ میلیون ضرر کنم و برای جبران آن پس اندازم را از دست دادم. در نهایت اگر عاشق و شیفته تئاتر نبودم، خیلی وقت پیش باید آن را برای همیشه کنار می‌گذاشتم. در حال حاضر باید بجنگیم و ببینیم تا کجا می‌توانیم در این فضا ادامه بدهیم.

آیا نمایش جن گیری را در تهران اجرا خواهید برد؟

خیر، برای انجام این کار به مشکلات متعددی برخوردم اول اینکه سالن شهرزاد هزینه‌ای را برای اجاره سالن در نظر گرفت که حتی اگر بلیت‌های نمایش فروش برود باز هم احتمالا به سالن بدهکار خواهم شد. سالن های دیگر هم در کمال تعجب شرایط‌شان به گونه‌ای است که در هر روز ۴ نوبت اجرا دارند با این حساب من باید هر روز در ۳۰دقیقه، دکورم را جمع و دوباره نصب می‌کردم که شدنی نبود. این همان نا امنی برای هنرمند است که پیشتر درباره آن گفتم. اینکه سالن های دولتی در اختیار افراد خاصی است و سالن های خصوصی هم به صورت نا‌منصفانه‌ای با ایجاد شرایط سخت در این بازار جولان می‌دهند.

فرهومند ناظریان