فیلم سینمایی-تجربی «مهاجران» به تهیه کنندگی شیما پورسهم‌الدین و کارگردانی مسعود احمدی از ۳۱ خرداد در گروه سینمایی هنر و تجربه اکران شد. همچنین مراسم رونمایی و اکران فیلم سینمایی «مهاجران» اول تیرماه ۱۴۰۲ در پردیس سینمایی چارسو با حضور کارگردان، تهیه‌کننده، بازیگران، عوامل فیلم و هنرمندان برگزار شد. مسعود احمدی در مراسم رونمایی از فیلم اذعان داشت؛ مراسم رونمایی فیلم، مصادف شد با سالروز تولد عباس کیارستمی به همین خاطر این اثر را به استاد عباس کیارستمی هنرمند بی‌نظیر، تقدیم می‌کنم.  این فیلم سینمایی یک اثر تجربی ۸۵ دقیقه ایست که فاقد دیالوگ و میان‌نویس است. در خلاصه داستان این فیلم آمده است: مهاجران، قصه آشنای آدم‌های دیروز و امروز سرزمین من است. برای عده‌ای مهاجرت آسان است و برای عده‌ای سخت.‌  شیما پورسهم‌الدین، مجید یزدان‌شناس، غزال رفیعی، مهرداد سهامی، شیوا بافهم، امین دولت‌خواه، فائزه جباری، علیرضا یقطین، مبینا خیری از جمله بازیگران این فیلم هستند. فیلمبرداری این اثر را هاشم بیطرف عهده دار بوده است. خبرنگار صبا به بهانه این فیلم با عوامل سازنده آن گپ و گفتی داشته است که درادامه می‌خوانید.

شیما پور‌سهم‌الدین: این فیلم را با هیچی ساختیم

از شروع به ساخت اولین فیلم خود به عنوان تهیه کننده بگوئید؟

شروع فعالیت‌های هنری من با بازیگری تئاتر بوده است. همچنان هم خود را یک بازیگر تئاتر می‌دانم، در طول این سال ها در کنار بازیگری تدوین را نیز به صورت حرفه ای دنبال کرده ام. تولید فیلم مستقل در بدنه سینمای ایران شرایط سخت و پیچیده ای دارد. به همین خاطر وقتی تصمیم به ساخت فیلم گرفتم، برای اینکه از نظر مالی و کارهای اداری بتوانم آسوده‌تر به سراغ تولید بروم، تصمیم گرفتم شخصا برای کارت تهیه کنندگی اقدام کنم  و خوشبختانه با پشت سرگذاشتن مراحل اداری و … به مدت یکسال موفق شدم کارت تهیه‌کنندگی ام را اخذ کرده و اولین فیلم را به اتفاق همسرم، مسعود احمدی بسازم.

و در ادامه از نظر تامین سرمایه برای تولید فیلم به مشکل برنخورده‌اید؟

شاید از نظر دیگران این یک افسانه باشد، اما ما این فیلم را با هیچی ساختیم. یک گروه تئاتر هستیم و سالهاست که با همکاری هم، نمایش‌های زیادی را بر روی صحنه برده‌ایم. فیلم سینمایی مهاجران نیز در ابتدا یک نمایش بود و قرار بود در قالب یک کار نمایشی به اجرا برسد. اما در ادامه و طول تمرین‌ها متوجه شدیم این نمایش در مدیوم سینمایی بیشتر خودش را نشان خواهد داد. به همین خاطر به صورت گروهی تصمیم گرفتیم که مهاجران را در قالب یک فیلم سینمایی با ایده های نوگرایانه در مضمون و سبک ارائه کنیم. این فیلم کلا بدون دیالوگ است و بر پایه حرکات فرم و پرفورمنس شکل گرفته است.

با توجه به اینکه این فیلم در ابتدا یک نمایش بوده است، لوکیشن کار محدود بود؟

تمام نماهای فیلم بیرونی هستند. لوکیشن های متعددی از شهرهای مختلف ایران برای ضبط فیلم انتخاب شدند. مهاجران لوکیشن‌های در برف، دریا، نخلستان و .. دارد. فیلمبرداری این فیلم ۸ ماه طول کشید و کاملا در بافت های از فضاهای متنوع  فیلمبرداری شده است.

داستان فیلم مهاجران درباره چیست؟

این فیلم قصه مشخص و سرراستی ندارد. اما در کل روایتگر پانزده شخصیت است که هر کدام برگرفته از داستان شخصی و متفاوت زندگی خود در مسیر مهاجرت قرار می‌گیرند.

از میان این ۱۵ شخصیت، یکی از نقش‌ها را خودتان بازی کرده‌اید. درباره نقش خود در فیلم بگوئید؟

تجربه جالب و جذابی که این فیلم برای من داشت این بود که مصادف شد با دوران شیرین بارداری بنده، درفیلم هم نقش یک زن باردار را بازی می‌کنم. در انتها هم وقتی تولید فیلم به اتمام رسید، فرزند من هم متولد شد. جای‌گیری و انتخاب نقش در این فیلم به این صورت بود که بعد از اینکه ۱۵ کاراکتر طراحی شدند، هرکدام از بازیگران هر نقشی را که به خود نزدیک دیدند، آن را انتخاب کردند. در ادامه نیز شخصیت‌ها با همفکری خود بچه‌ها مرحله به مرحله پرداخته ‌شد.

آیا در نمایش جن گیر که در جشنواره تئاتر فجر سال گذشته در تهران اجرا شد، شما هم حضور داشتید؟

بله من نقش آنالیز را در این نمایش داشتم. همان دختری که تسخیر شده بود.

و چقدر هم در ترساندن مخاطب موفق بودید….

(می خندد) من در تئاتر زندگی می‌کنم، دنیای صحنه و نمایش برای من خود زندگیست. مسعود بیشتر در سینما فعالیت دارد و گاهگاهی نیز با کاگردانی نمایش‌هایی چون جن‌گیر و … گریزی به تئاتر می‌زند. تهیه‌کنندگی و تدوین شغل‌های دیگری است که در کنار بازیگری تئاتر دارم.

پروسه اکران فیلم در سینماهای هنر و تجربه چگونه گذشت؟

سال گذشته تقاضای اکران فیلم را به سینمای هنر و تجربه ارسال کرده بودیم که بعد از ۴ بار بازبینی و دوندگی زیاد بالاخره موفق شدیم امسال فیلم را دراین سینماها اکران کنیم.

استقبال مخاطب را از این فیلم چگونه ارزیابی کرده‌اید؟

قطعا این فیلم با سینمای بدنه، که مملو از فیلم های کمدی و اجتماعی است میانه‌ای ندارد. مخاطب این فیلم گروه مخاطبان هنر دوست و خاص هستند که در سینما به دنبال سرگرم شدن نیستند. این فیلم مناسب کسانی که با فضای سکوت فیلم ارتباط می‌گیرند. مهاجران تا بحال در۲۰ فستیوال خارجی شرکت کرده است و موفق به دریافت ۸ جایزه بین المللی شده است.

صحبت پایانی:

از تمام عوامل و بازیگران فیلم تشکر می‌کنم. در سینمایی که ستاره پروری و سرمایه‌گذاری‌ها بی رویه شده هر صحبتی که در مورد فیلم انجام دهم افسانه و غیرقابل باور به نظر می‌آید. این فیلم را بی چیز ساختیم. یک تیم همدل و همراه در کنار هم بودیم.

مسعود احمدی: برای هنرمند شدن کوچ نکنید!

سبک و ژانر این فیلم را در چه مدل سینمایی دیده‌اید؟

سبک فیلم تلفیقی از سوررئال و ناتورئالیسم است. در گونه ژانر هم نمی‌توان این فیلم را در ژانر خاصی دسته بندی کرد.

دیدن این فیلم مخاطب را به یاد چه فیلمهای در تاریخ سینما می‌اندازد؟

در فستیوالی که در سوئیس برگزار شده بود، عده ای از منتقدین گفتند که با دیدن فیلم به یاد فیلم‌های از آندره تارکوفسکی و فلینی افتادند، اما از نظر حسی خودم بیشتر حس و حال فیلم های پازولینی را در این فیلم می‌بینم. شاید از نظر مفهومی و مضمونی نیز ما را به یاد فیلم چشم اندازی‌در‌مه اثر تئوآنجلوپولوس بیندازد.

 از آثاری در تاریخ سینمای جهان نام بردید که مهمترین مولفه اشان فضاسازی بدیع است…

بله، به همین خاطر دقیقا یکی از سختی های تولید فیلم انتخاب لوکیشن های سخت، خاص و متفاوت از هم بود. این فیلم در ۱۰ لوکیشن کاملا متفاوت از نظر فضایی و اقلیمی فیلمبرداری شده است.

این فیلم دیالوگ ندارد. آیا بازیگران فیلم، گریم خاصی داشتند که معرف روایت‌شان باشد؟

خیر، اتفاقا بسیار ساده هستند. شخصیت ها نه طراحی گریم و نه طراحی لباسی خاصی داشتند. شخصیت‌ها واقعی و به شدت ملموس هستند.

رویدادهای فیلم به مثابه روابط علی و معلولی است یا نظرتان بر روایتگری پاره پاره بوده است؟

این فیلم کاملا جدا از سبک سینمای کلاسیک و قصه گوست. در واقع محملی از جریان رویدادهایی پراکنده است.

با این حساب این فیلم را شاید بتوان در رسته سینمای هنری، شاعرانه و یا روایت پارامتری دسته بندی کرد، روایتی که قصه گو نیست و بر پایه رویداد و تجربه پیش می‌رود؟

بله، موافقم. فیلم جریانی مشترک از مضمون مهاجرت را به صورت پراکنده در اثر به تصویر کشیده است. جریانی که به تناسب هر شخصیت، حال و هوای متفاوتی را از یک موضوع نشان می‌دهد.

با چه رویکردی به این سبک در سینمای ایران پرداختید؟

معتقدم در هنر باید متفاوت از جریانی که رایج است، حرکت کنیم. در تجربه های قبلی خود نیز به دنبال سبک‌هایی بودم که گاها یا اصلا پرداخت نشده و یا خیلی کم به آن‌ها بها داده شده است. سینمای ایران پر از آثار کمدی و اجتماعی شده است! برای من سینما نمی‌تواند به این دو سبک محدود شود. اینکه فیلمی ساخته ام در ۸۵ دقیقه بدون دیالوگ!  هدفم این بود که تصویر را در مقابل حرف زدن بگذارم و دنیایی را نشان دهم که در آن کلامی نیست و همه چیز در قالب تصویر روایت می‌شود.

مابه ازای کلام در فیلم مهاجران، چه عنصری بوده است؟

مخاطب از حرکات و فرم فیلم می تواند جریان را دنبال کند.

با توجه به اینکه تولید این فیلم یک تجربه خاص و نامتعارف در سینمای ایران است، ترس از شکست فیلم را نداشتید ؟

مطمئن بودم فیلم شکست نمی‌خورد. این فیلم در ابتدا قرار بود یک اثر نمایشی باشد، به همین خاطر بخش اعظم این فیلم در تمرین های تئاتری آن شکل گرفت. در طول تمرین،  ما به چشم پتانسیل  این اثر را برای سینمایی شدن شاهد بودیم. در واقع وقتی ما تصمیم گرفتیم این اثر را در قاب سینمایی ارائه دهیم همه چیز آن آماده بود از عوامل بازیگران گرفته تا فرم وحرکت و این آمادگی در تسریع جریان فیلم شدن این اثر بسیار کمک کرد.

بازخورد از اکران فیلم را چگونه ارزیابی کرده‌اید؟

در شیراز دو سانس اکران داشتیم، که هر دوسانس با سالن پر مواجه شد. در تهران هم مخاطبان خاص هنر و تجربه پس از دیدن فیلم معتقد بودند که این فیلم با توجه به موضوع سینمای هنر و تجربه کاملا راضی شان کرده است و از تماشای اثر به عنوان یک تجربه جدید در جریان سینمایی ایران لذت برده‌اند. از نظر خود بنده هم فارغ از اینکه مهاجران اثر خوب یا بدی است، معتقدم که این فیلم متفاوت است.

از چه نوع موسیقی ایی در اثر استفاده کرده‌اید؟

موسیقی این کار بیشتر در جهت فضاسازی و به شکل اتمسفری است.

صحبت پایانی:

ساخت و تولید این فیلم برای دیگران عجیب و افسانه و برای ما یادآور روزگاری است که هنرمندان بدون چشم‌داشت مالی و حتی شهرت هنری کنار هم همدلانه جمع می شدند و اثر را به نیت پدید آوردن خود اثر می‌دانستند. عوامل این فیلم بدون هیچ دستمزدی پای کار آمدند. این مدل فیلمسازی تا اواخر دهه ۷۰ ادامه داشت و پس از آن جای خالی آن بسیار احساس می‌شد. مهاجران محصول همین همدلی و همکاری گروهی است وخوشبختانه با همین گروه تجربه‌هایی زیادی نیز در نمایش و …داشته‌ایم و در آینده هم در کنار هم آثار دیگر را تولید خواهیم کرد. اعضای این گروه مانند خود بنده، منبع درآمدشان از مشاغل دیگری است که اتفاقا درآمد حاصل از آن را در هنر هزینه می‌کنند. اتفاق خوبی که در این فیلم افتاد این بود که ما درشهرستان این اثر را تولید کردیم و روانه سینمای ایران کردیم. به نظرم برای کار کردن در حوزه سینما و هنر لازم نیست که هنرمندان به تهران کوچ کنند. اثر را می توان در هر جای ایران تولید کرد و به نمایش گذاشت. سینما و هنر چاه نفت نیست، می‌تواند در هر شهری شکل بگیرد و به شهر و منطقه‌ای خاص محدود نشود.

هاشم بیطرف: نگاه دوربین به فضای فیلم خنثی است

نگاه دوربینی شما به موضوع این فیلم چگونه بود؟

این اثر فرم های اصلی خود را در بدن و فرم بازیگران یافته بود. دوربین در این اثر از زاویه دیدی بیطرفانه و خنثی وارد فضا می شود و مانند یکی از همان ۱۵ شخصیت در حلقه جریان و رویداد قرار می‌گیرد. به نوعی دوربین نگاه مخاطب و پنجره خنثی‌ است که مخاطب را هم لول و هم سطح با اثر در چالش قرار می دهد. به همین  خاطر از حرکت های جهشی، تکنیکی و خاص فیلمبرداری در این اثر خبری نیست. دکتر الستی که دکترین سینما در آمریکا هستند با دیدن این فیلم گفته بود، دوربین کاری کرد که من خودم را یکی از همین کاراکترها و در میانه آنها می دیدم. من در این اثر از لنز نرمال استفاده کردم تا همین حس همذات پنداری با شخصیت ها در کار حاصل شود.

با توجه به اینکه مهاجران دارای لوکیشن های متعدد در فضاهای خاص بوده است، پروسه فیلمبرداری این اثر با چه سختی هایی مواجه بود؟

فیلمبرداری این اثر بسیار سخت بود و سختی بیشتر به این خاطر بود که بااینکه من فیلمنامه اثر را خوانده بودم اما  در مواجه با آنچه که در حال تصویربرداری از آن بودم متحیر بودم، دنیای اثر برایم ناشناخته بود. البته مقداری از این مسئله هم به این برمی گشت که تصاویر رج زده شده بود و مثلا باید اول فیلم را با آخر فیلم یک‌جا ضبط می کردیم. بهرحال همین پیچیدگی در پیچیدگی های خود روایت فیلم مرا بسیار متحیر می کرد و باعث می شد که شرایط برایم گاهی غیرقابل درک و هضم شود. سختی های دیگر فیلم هم همان کار در کوهستان گرم، کوهستان برفی، جنگل، دریا و … بود که هر کدام نورپردازی خاص به خود را می طلبید و تجهیزات سنگینی که در تعدد لوکیشن ها دائما در حال حمل و نقل آن بودیم. طوری که گویا با مضمون فیلم که مهاجرت بود یکدست شده بودیم.

از تجربه وتاثیری که فیلم مهاجران برای شما داشته بگوئید؟

این فیلم اثر خاصی بود و حتما برای اهالی هنر اثری قابل تامل و نکته مند است. مهاجران مانند اجرای یک ارکستر سمفونیک می‌ماند که کارگردان در طول کار مانند یک رهبر ارکستر آن را هدایت می کرد. تا در نهایت نوایی منحصر بفرد را به اجرا دربیاورد.

صحبت پایانی:

مسعود احمدی کارگردان خاصی است و کار کردن با او برای همه گروه تجربه تازه‌ای بود. او دست همه عوامل را برای خلاقیت‌های فردی باز می‌گذاشت. ۱۵ سال همکاری مشترک با مسعود داشتم و با شناختی که از دنیای ذهنی‌اش داشتم سعی کردم همه و همه را در نگاه دوربینی خودم لحاظ کنم و در خوانش تصویری با او هم کلام شوم. اما وقتی به ضبط و سر صحنه فیلمبرداری رسیدیم احساس کردم تفاوت هایی میان نگاه من و مسعود است. مسعود با درک این شرایط به من این اجازه داد که خوانش تصویری خودم را دنبال کنم و  این مسئله برای من بسیار پراهمیت بود. امیدوارم تمام دوستان هنرمند در کار فیلمبرداری این اتفاق خوب را تجربه کنند و با کارگردانی همکار شوند که دست آنها را در کادر بستن و نوع نماها  باز بگذارد، قطعا از این اتفاق هم کارگردان و هم فیلمبردار و هم محصول سود خواهند برد.

سمیه خاتون