مسعود شکیبایی هنرمند حوزه گرافیک و صنایع دستی ایران، حدود ۲۵ سال است که در رشته های مختلف هنری دستی بر آفرینش دارد. آثار او تا کنون به ۲۲ جشنواره بین المللی و کشوری راه یافته اند که از این میان ۱۰ اثر او برگزیده جشنواره بوده اند. او که به مدت ۱۴ سال است در دانشکده های هنری ایران مشغول به تدریس است درباره تکنیک ابداعی خود با خبرنگار صبا به گفت و گو نشسته است. در ادامه با این گفت و گو همراه صبا باشید.

اثری داشتید که علاوه بر اینکه در جشنواره صنایع دستی امسال درخشید وحائز رتبه اول شد، در رویداد هفته فرهنگ ایران و روسیه به عنوان یک اثر ابداعی از ایران رونمایی شده است، درباره این اثر و ابداعی که در تکنیک سفال داشتید، صحبت کنید؟

ابداع بنده،  تکنیک جدیدی از تلفیق چند هنر خوشنویسی، سرامیک و حکاکی است، در این آثار من آیه ای از قرآن را به صورت خوشنویسی از خط ثلث روی سرامیک حکاکی می‌کنم. حکاکی روی سرامیک برای اولین بار است که در جهان انجام شده است. خوشبختانه نمونه ای از این آثار توانسته اند در جشنواره بین المللی صنایع دستی سرو سیمین مقام اول را در بخش سنتی کسب کنند.

درباره اثری که در جشنواره سرو سیمین  موفق به کسب رتبه اول شده است، صحبت کنید…

آنچه که این اثر را برای داوران ایرانی و هنردوستان خارج از کشور جذاب کرده است، تکنیک ابداعی است که در این آثار است و به پربار شدن حوزه صنایع دستی در تنوع محصولات هنری افزوده است. تا به امروز ۱۰ اثر با این تکنیک توسط خود بنده آماده شده است، که هر کدام با توجه به آیه قرآنی که روی آن حکاکی شده است، ترکیب بندی و جلوه خاص به خودش را دارد. به همین جهت این آثار هم از لحاظ فرم در تفاوت با یکدیگر قرار دارند و هم از لحاظ روح اثر که مبتنی بر آیه انتخاب شده است. اما همه آنها در تولید با  تکنیک اجرایی مشترکی اجرا شده اند. تا به حال موفق شدم ۱۰ اثر را در این تکنیک به مرحله نهایی و اجرا برسانم.

تولید و به اجرا رسیدن این ۱۰ اثر چقدر زمان برده است؟

ساخت این آثار بیش از ۱۰سال زمان برده است. به این خاطر که هر کدام از آنها یک سال نیاز به کار داشتند، چرا که حکاکی روی سفال پخته شده و یا سرامیک انجام می شود. تراش دادن روی سرامیک پخته شده که ما به آن اصطلاحا بیسکویت هم می گویم، بسیار سخت است و نیاز به ظرافت کاری و دقت بالایی دارد. معمولا حکاکی های که پیش از این روی سفال انجام می شد مربوط به قبل از پخت سفال بود، دراین آثار در واقع کنده‌کاری و حکاکی روی سفال پخته‌ای انجام می شود که به سنگ می ماند. به همین جهت علاوه بر سختی‌هایی که دارد، خطر شکستن و برنده شدن آن نیز همیشه وجود دارد.

برای تراش دادن و حکاکی روی سفال از چه وسیله ای استفاده می کنید؟

فلز های مینیاتوری، این وسیله می‌تواند ظرافت های موجود در فرم های هنری را بهتر و دقیق تر کنده‌کاری کند. از این فلزها سنگ تراش ها نیز استفاده می‌کنند، و میزان ظرافت آن با مته‌های ریزی که بر سر آن نصب می شود، قابل جایگزینی است.

در هفته فرهنگی ایران و روسیه چگونه از این آثار رونمایی شد؟

از طریق سازمان فرهنگی ارتباطات اسلامی و رابطان فرهنگی ایران و روسیه، رویدادی به نام هفته فرهنگی ایران و روسیه تعریف شده بود که طی آن ایران در روسیه نمایشگاهی را برگزار کرد. این نمایشگاه دارای ورک شاپ های تخصصی نیز بود. دراین ورک شاپ با مشورت سازمان فرهنگی وهنری ایران این آثار در نمایشگاه مسکو که در روسیه دائر شده بود، به نمایش درآمدند و به مدت ۶ روز مراحل اجرایی این تکنیک را روی یک طرح جدید،  پیش روی علاقه مندان نشان دادیم . البته مطمئنا کار تمام نشد چرا که آماده شدن این آثار مستلزم زمان بیشتری می بود اما به مدد این ورک شاپ مراحل آماده شدن بخشی از کار صرفا به جهت آشنایی مخاطب رونمایی شد. طی این نمایشگاه از ۷ اثر هنری با همین سبک هم رونمایی شد که عنوان ارتباط فرهنگ هنری ایران و روسیه را به خود تعلق داد.

با توجه به هنر تلفیقی که در این سبک به کار گرفته اید، احتمالا بر هنر خوشنویسی هم مسلط هستید؟

بله، رشته اصلی من خوشنویسی است و در حوزه های مانند کالوگرافی، تایپوگرافی، خوشنویسی و طراحی در حجم، سال‌هاست که فعالیت می‌کنم و ابداع این سبک ریشه در همه این شاخه های هنری دارد.

و اما خودتان بیشتر هنرتان را وام گرفته از چه شاخه ای می‌دانید؟

شاید گرافیک، چرا که سالهاست در حوزه گرافیک فعالیت می‌کنم و با رتبه های هم که در این زمینه در سالهای متمادی به دست آورده ام، بیشتر در این عرصه شناخته شده هستم. اما هنر خوشنویسی نیز از علایق شدید بنده است که بیش از ۳۰ سال است با آن عجین هستم.

وقتی صحبت از گرافیک می شود، ذهن مخاطب این هنر را در دو شاخه دیجیتالی و دستی به یاد می آورد، بفرمایید فعالیت شما بیشتر در حوزه دستی گرافیک بوده است یا دیجیتالی؟

گرافیکی که بنده روی آن متمرکز هستم ترکیبی از هنرهای دستی و دیجیتال است.

با توجه به حضور پررنگ خود در رویدادهایی که در شاخه صنایع دستی برگزار می‌شود، ارزیابی شما از تاثیر این رویدادها  بر اعتلا و معرفی صنایع دستی چه بوده است؟

بازخوردی که بنده در همین هفته فرهنگی و ایران و روسیه از مردم روسیه داشتم، بسیار شگفت انگیز بود، عموما برای مردم خارج از ایران، آثار صنایع دستی ایرانی جالب توجه و جذاب هستند. مردم روسیه آثار هنری ایران را با دقت بر روی تمام جزئیات و ظرافت ها نظاره می کردند و بیشتر سوال هایشان از ساختار جزئی و تخصصی هنرهای دستی ایرانی بود.  نکته قابل توجه این بود که این هنر دوستی و درک ظرافت ها نه تنها در هنرمندان روسی که در نگاه همه اقشار جامعه شان حس می شد. به طور کلی  مخاطبان این نمایشگاه عموم مردم روسیه بودند که با دقت و ذوق زیادی به دیدن آثار آمده بودند.

استقبال شان از اثر ابداعی شما چطور بود؟

مردم روسیه سابقه دیرینه‌ای در هنر حکاکی در زمینه پرتره و مجسمه سازی دارند. اثر ابداعی بنده نیز در حوزه حکاکی است به همین خاطر برایشان بسیار قابل توجه بود و سوال های تخصصی از نحوه تولید آثار داشتند و اتفاقا برایشان می پرسیدند که چرا ایرانی ها در این حوزه تا این اندازه حرفه‌ای هستند؟ در مجموع به نظرم با پیش زمینه هایی که در هنر ایران است این ارتباطات فرهنگی و هنری با سایر کشورها می تواند گسترده تر شود و از همه مهم تر باب آشنایی است که برای هر دو کشور ایجاد می شود تا با فرهنگ یکدیگر آشنا شوند.

هنر سفال و سرامیک در ایران از چه قدمت و پیشینیه ای برخوردار است؟

هنر سفال و سرامیک در ایران پیشینیه ۷ هزار ساله دارد، این قدمت باعث شده است که ایران در زمینه سفال و سرامیک دنیا صاحب سبک باشد، اما در سالهای اخیر در همین زمینه کشورهای اروپایی به لحاظ تکنیکی از ما جلوتر هستند. در صورتی که با توجه به قدمتی که ایران در سفال دارد، قطعا باید از نوآوران سبک و تکنیک سفال در جهان باشد. اما عملا کشورهای دیگر، در جهان بسیار فعال تر از ایران کار می کنند. این مسئله تنها به حوزه سفال محدود نمی شود متاسفانه در حوزه صنایع دستی دیگر هم مانند فرش، که هنر اصیل ایرانیان است، در حال حاضر عقب تر از بقیه کشورها هستیم. این که ما نمی توانیم هنر خود را با سلیقه و سبک های جدید در دنیا به روز کنیم  و نگاه جدید که همواره در هنر محل توجه بوده را در هنر خود تزریق کنیم از نقطه ضعف های هنر ایران در جهان است.در این میان من در تمام طول این مدت سعی کرده ام که با این اثر قدرت هنر ایران را درزمینه سفال و سرامیک در دنیا احیا کنم، هرچند که لازم است این اتفاقات در دوره های مختلف ادامه دار  باشد، اما خوشبختانه در این مقطع زمانی از نظر کارشناسان این زمینه، این آثار توانسته اند اعتلای هنر سفال ایران را در جهان نشان دهند. در نهایت ادعایی اینکه بتوانیم در زمینه های هنری در جهان پیشتاز باشیم را نداریم، اما با درنظر گرفتن حداقل ها و با توجه به قدمتی که ایران در حوزه صنایع دستی دارد،اینکه عقب بمانیم نیز بسیار بد است و انتظار می رود با وجود هنرمندان حرفه ای که در ایران هستند، در مقاطع مختلف ظرفیت‌های را ایجاد کنیم که معرف هنر ایران در جهان باشد.

ویژگی این آثار را از نظر کارشناسان چه بود؟

به طور کلی کارشناسان بر این اعتقاد بودند که این آثار با وجود آنکه زمان بندی طولانی ای را در تولید و اجرا می‌طلبند اما آثار فاخری هستند و بواسطه رسم الخط محتوای غنی‌ای را هم در خود دارند. کارشناسان پیشنهاداتی را در جوزه طراحی واجرا به بنده داده اند که ضمن به کارگیری آنها احتمالا، اجراهای شکیل تر و زیباتری هم از این آثار هنری خواهیم داشت.

آیا هنرمندان ایرانی خصوصا در حوزه صنایع دستی، پنجره و یا درگاهی برای عرضه آثارشان  به جهان دارند؟

بله، در حال حاضر در خود ایران حراجی های برگزار می شود که این حراجی ها، تقریبا آثار فاخر وهنری ایران را که متمایز هستند، به دوستداران هنر درجهان معرفی می‌کنند. این حراجی آثاری را در سبد خود دارند که از ارزش هنری بالایی برخوردارند. به همین سبب هم، هنرمندان بزرگی از ایران را جذب و به بازار جهانی معرفی کرده اند. اما با وجود این حراجی ها باز هم هنوز هنر ایران در بازار جهان جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است و برای این اتفاق هنوز لازم است کار شود. در حال حاضر فعلا تنها حرکت موثر در بازار هنری جهان همین حراجی ها بوده است. در این میان قطعا نیاز به فضا گشایی بیشتری داریم تا هنرمندان بیشتری بتوانند آثار خود را عرضه کنند.. در حال حاضر هنرمندان ما آثاری را تولید می کنند که خیلی عالی هستند اما هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته اند. مسئولان وقتی این پتانسیل هنری را در آثار ایرانی می بینند باید برای فضا گشایی بازار هنری اقدامی جدی صورت دهند.

عدم چرخه مالی و مشکلات اقتصادی همچنان گریبانگیر هنرمندان این حوزه است؟

به شدت بله، طوری که اصلا  نمی‌توان میزان و عمق آن را وصف کرد. از یک سو مردم ایران به عنوان مصرف کننده بازار هنری توانایی خرید پایین ترین محصولات هنری را درحوزه صنایع دستی ندارند. از سوی دیگر بازار جهانی ما را نمی شناسد. هنرمند اگر قرار باشد اثرش را عرضه کند در نهایت تنها می تواند به بازار هنری جهان فکر کند، چرا که مردم ایران با توجه به شرایط اقتصادی حتی اگر شیفته این آثار باشند، توانایی مالی برای تهیه آن را ندارند. با ارتباطی که در طول این سالها با اهالی هنر و صنایع دستی دارم،  شاهدم که در امرارمعاش روزمره خود مشکل دارند و فضای مناسبی نیز برای عرضه آثارشان ندارند.

آیا برای اثری که خالق تکنیک و اجرای آن بودید، نامی هم گماشته‌اید؟

حقیقتا هنوز نام مناسبی برای این تکنیک انتخاب نکرده ام ، این تکنیک در حال انجام مراحل ثبت است و صدرصد به دنبال نام مناسبی برای آن هستم. مشکل ترین بخش این کار تعیین اسم است چرا که اگر اسمی انتخاب و ثبت شود که معرف مناسبی از این هنر نباشد، پس از آن تغییر دادنی نیست و از آن جا که این تکنیک با قلم زنی اصفهان و حکاکی روی سرامیک تا حدودی هم خانواده است اما در کارکرد و شکل کاملا متفاوت، باید نامی را برای آن انتخاب شود که معرف آن آثار در ذهن نباشد. در هرصورت این تکنیک به عنوان هنری ابداعی وجود دارد و هنوز نام مناسبی برای آن انتخاب نشده است.

کدام آیات روی اثری که در جشنواره سرو سیمین رتبه اول را از آن خود کرد، حک شده بودند؟

آیه ۲۳ و ۲۴ سوره حشر بود به خط ثلث عربی بود به این معنی که؛

« الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یُشْرِکُونَ ﴿۲۳﴾

اوست‏ خدایى که جز او معبودى نیست همان فرمانرواى پاک سلامت و مؤمن که به حقیقت نگهبان عزیز جبار و متکبر است. پاک است‏ خدا از آنچه با اوشریک مى‏ گردانند

هُوَ اللَّهُ الْخَالِقُ الْبَارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى یُسَبِّحُ لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ﴿۲۴﴾

اوست‏ خداى خالق نوساز صورتگر که بهترین نامها و صفاتاز آن اوست آنچه در آسمانها و زمین است جمله تسبیح او مى‏ گویند و او عزیز حکیم است.

فرهومند ناظریان