حدود ۳۵ سال است که از پایان جنگ تحمیلی می‌گذرد. در کارنامه تولیدات سینمایی کشور در مدیریت‌های مختلف سینمایی از مهدی کلهر تا محمد خزاعی از میان نزدیک به دوهزار فیلم سینمایی تولیده شده، قریب به ۲۶۱ اثر به سینمای جنگ یا سینمای دفاع مقدس اختصاص دارد که این رقم با توجه به اهمیت این برهه از تاریخ کشورمان، رقم در خور توجهی نیست. در میان انواع چرخه‌های فیلمسازی،‌ چرخه فیلم‌های جنگی و دفاع‌مقدسی از نمونه‌های بارز، تولید اثر بر اساس ویژگی‌های فرهنگی، بومی و آرمانی ما بوده است. سینمای دفاع مقدس، بر اساس تحمیل جنگ از سوی عراق و براساس یک نیاز واقعی شکل گرفت و تولیدات قابل‌توجهی در این فضا عرضه شد. به طوری که در برهه‌هایی توانست به موفقیت‌هایی در این حوزه دست بیابد و حتی به سوی سینمای مقاومت برود اما این روند به دلایل متعدد متوقف شد و تولیدات سینمای دفاع مقدس به دلیل نبود استقلال فکری سینماگران، عدم حمایت از سوی ارگان‌ها و نهادهای مرتبط، سیستم پیچیده بوروکراسی، سردرگمی فیلمسازان از نبود یک سازمان واحد در امور فیلم‌های دفاع‌مقدس و… کمرنگ شده‌است. خبرنگار صبا درباره اینکه وضعیت کنونی سینمای دفاع مقدس، از نگارش و تولید تا گیشه و فروش چگونه است و چرا بدنه سینمای ایران دیگر تمایلی به رونق بخشیدن به این ژانر ندارد را از هنرمندانی پرسیده ‌است که روزگاری دستی در این سینما داشته یا دارند و اکنون نیز به انتظار رونق سینمایی نشسته‌اند که با سازوکارش آشنایند و دوست دارند ایده‌های به روزشان را با مفاهیمی در این سینما بیان کنند.

محمدرضا شرف الدین:مدیران اگر داعیه انقلابی‌گری دارند، سینمای دفاع مقدس را به حال خود رها نکنند

محمدرضا شرف الدین مدیرعامل سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس مهمترین ضعف سینمای دفاع مقدس را به روز نشدن آن دانست و گفت: دفاع مقدس و جنگ یک واقعه تاریخی است که از نظر سیاسی، فرهنگی، تاریخی و اجتماعی تاثیر عمیقی بر جامعه می‌گذارد. هرسال در هالیوود ما با اثری جنگی روبروییم که در نوع خودش قدمی رو به جلو است. این خاصیت سینمای جنگ با همه ویژگی‌هایش است که هر زمانی به آن بپردازیم مطالبی که بیان می‌شود حتی در صورتی که تکراری باشد، نو است چون خاستگاه آن یک خاستگاه انسانی و ملی است.

وی سینمای دفاع مقدس را بخشی از سینمای مقاومت عنوان کرد و افزود: اگر در تولیدات دفاع مقدس فقط درگیر آثار تاریخی جنگ و یا تبعات جنگ شدیم برای این است که به وجه مقاومت آن توجهی نمی کنیم. کسانی که می‌خواهند در حوزۀ سینمای دفاع مقدس اثری تولید کنند، باید مفهوم مقاومت را فهمیده باشند. موضوعات هسته‌ای، دیپلماسی مقاومت و ورود به سینمای امنیتی ما را به سینمای مقاومت نزدیک می‌کند.

شرف الدین رشد سینمای دفاع مقدس را در سه دهه اخیر چشمگیر دانست و گفت: از اولین فیلم جنگی تا فیلم «تنگه ابوغریب» و «موقعیت مهدی» مسیر درستی طی شده و نشان از ارتقای کارگردانی، فیلمنامه و تکنیک دارد اما این فقط یک بعد از این سینماست و انتظارمان این است که با آثار شاخص بیشتری روبرو شویم.

وی با بیان اینکه ذائقه سینمای ایران برای فروش در گیشه عوض شده اما این تغییر در سینمای دفاع مقدس به شکل بهتری رخ داده، عنوان کرد: هرچند ذائقه مخاطب به علت حضور فیلم‌های بی ارزش و سخیف در قالب کمدی تغییر کرده  اما این تغییر ذائقه مخاطبین به سینمای دفاع مقدس ربطی ندارد. وقتی ما به یک موضوع مهم و با ارزش می‌پردازیم مخاطب نیز وزن و اهمیت آن را می‌فهمد و از آن استقبال می‌کند.

به گفته این تهیه کننده ذائقه مخاطب عوض نشده بلکه جریان سینمای دفاع مقدس کمرنگ شده و آرام آرام در پشت لایه‌هایی از کمبود و عدم توجه مدیران سینمای ایران پنهان شده است.

مدیرعامل سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس تصریح کرد: اگر فیلمسازی بخواهد درباره عملیاتی فیلم بسازد و جنگ را نشان بدهد باید از حمایت ارگان‌ها و نهادی‌ها‌ی ذی‌ربط برخوردار باشد که متاسفانه هر چه جلوتر می‌رویم  این حمایت‌ها کم می‌شود. در حمایت با سلیقه‌های متفاوت روبه‌رو می‌شویم که این برای فیلمساز مشکل‌ساز است و فیلمساز به مرحله‌ای می‌رسد که ترجیح می‌دهد اصلا فیلم جنگی نسازد.

شرف الدین ارتقای دانش و مهارت در سینمای دفاع مقدس را لازمه خلق یک اثر هنری خوب عنوان کرد و گفت: متأسفانه کل سینمای ما مشکل کمبود مطالعه و کم کاری دارد. هرچند ما فیلمساز خلاق کم نداریم و باید از آن‌ها حمایت کنیم تا ارتقای بینش و دانش را همزمان در سینماگران به وجود بیاوریم تا بتوانیم نقش‌آفرینی موثری در انتقال مفاهیم دفاع مقدس داشته باشیم.

وی افزود: مهمترین نکته ای که باید درنظر گرفت این است که باید روی نویسنده ها و فیلمنامه‌ها از نوع اقتباسی هم سرمایه گذاری کرد. نویسندگان مستعد و شایق شناسایی شوند تا در کنار کارگردانان باسابقه به کار بپردازند.

تهیه کننده فیلم های سینمایی «چوب خط» و «فرزند صبح» در پاسخ به این نکته که تولید فیلم جنگی سازوکار سخت و پیچیده‌ای دارد و سنگ‌اندازی‌ها به قدری است که کارگردانان عطایش را به لقایش می‌بخشند گفت: ساخت فیلم جنگی شجاعت می‌خواهد. هر کاری ذات خودش را دارد و ذات اثر جنگی سختی و مرارت و شنیدن تهمت و… است. به همین دلیل کسی که این سختی‌ها را پشت سر می‌گذارد و بردباری به خرج می‌دهد قهرمان می‌شود و اثرش ماندگار می‌شود.

شرف الدین تصریح کرد: اکنون شاهد سرمایه‌گذارانی هستیم که از ارشاد پیشی گرفته‌اند و از آن‌ها انتظار می‌رود راه را برای تولیدات دفاع مقدسی هموار کنند.  همان طور که سال پیش در جشنواره فیلم فجر شاهد چند اثر قوی مانند «موقعیت مهدی»، «غریب»، «اتاقک گلی» بودیم که نشان از پشت سر گذاشتن سختی و مرارت‌های فراوان گروه تولیدش داشت اما دیدن اثری قوی و مردمی که از دل جنگ و واقعیت‌های آن برخاسته خستگی را از تن عوامل به در می کند.

وی در پایان برپایی نشست‌های تخصصی در حوزه دفاع مقدس و سینمای مقاومت را ضروری دانست و گفت: نباید این ژانر به رکود بیفتد و باید مدام درباره‌اش حرف زد و خواسته‌هایش را بیان کرد.

مدیرعامل سابق انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس افزود: وظیفه یکایک دستگاه ها و نهادهای فرهنگی و نظامی کشور حمایت از سینمای دفاع مقدس و سینمای مقاومت است و هیچ یک از آن ها نباید در این زمینه اهمال کاری کنند. سازمان سینمایی در درجه اول و بعد از آن سازمان اوج، سوره و…  باید از تولیدات دفاع مقدس حمایت کرده برای این کار بودجه بگذارد و قبل از هر چیز فیلم های دفاع مقدسی مانده در نوبت نمایش را اکران کنند.

شرف الدین در پایان این گفت‌وگو تصریح کرد: اگر به ژانر دفاع مقدس باور داریم باید این گونه مهم و استراتژیک سینمایی را تقویت کنیم و مدیران اگر داعیه انقلابی گری دارند نباید این سینما را به حال خود رها کنند.

ابوالفضل صفری:ساخت فیلم‌‌های دفاع مقدسی ضرورتی انکارناپذیر است

ابوالفضل صفری تهیه‌کننده مینی‌سریال هفت‌ قسمتی «عاشورا» به کارگردانی‌هادی حجازی‌فر به گوشه‌هایی از سرگذشت لشکر ۳۱ عاشورا در دفاع مقدس با نگاهی ویژه به زندگی شهیدان مهدی و حمید باکری پرداخت. سریالی که نسخه سینمایی‌اش با نام«موقعیت مهدی» روانه رقابت سودای سیمرغ جشنواره فیلم فجر شد و مورد توجه قرار گرفت. صفری یکی از آسیب‌های آثار دفاع مقدس را نگاه سیاست‌گذاران سینمایی دانست که ترجیح می‌دهند کار به سمت سریال‌های آپارتمانی دفاع مقدس پیش برود.

وی در توضیح بیشتر افزود: وقتی فیلمساز و تهیه‌کننده‌ای می‌خواهد درباره تبعات و اثرات جنگ فیلم بسازد و یا از دل جنگ عبور کرده و موقعیت‌های عملیاتی را نشان دهد با ممیزی‌ها و سختگیری‌هایی روبه‌رو می‌شود چرا که مسائلی وجود دارد که پذیرفتن آن برای برخی سخت است. به همین دلیل تهیه کننده تلاش می‌کند سراغ برهه‌ای از جنگ برود که ایمن تر است و به جای جنگ واقعی در ابعاد رزم و میدان به موضوعات دفاع مقدس بپردازد.

صفری در خصوص دشواری‌های ساخت اثر دفاع مقدسی یا جنگی تصریح‌ کرد: مسئله این است که بدنه سینما و حتی سریال‌سازی در تلویزیون توان ساخت این مجموعه‌ها را ندارد، چون دائماً این کارها ساخته و تمرین نشده و  شما برای هر سکانس مسئله خواهیدداشت. چه در زمینه بخش‌های ستادی که مرتبط می‌شود با نهادهای تصمیم‌گیر، چه در خود بدنه تکنیکال کار که خود همکاران ما هستند، چون آمادگی ساخت این کارها وجود ندارد، مشکلات زیاد است.

این تهیه کننده ادامه داد: وضعیت تولید اثر جنگی به شکلی است که شما باید همه چیز را بسازید و خلق کنید. شما نه شهرک سینمایی درست و حسابی با کارکرد مناسب در اختیار دارید و نه پشتیبانی درستی از کارها می‌شود. تمام وقت ما باید درگیر نامه‌نگاری، اجازه از ارگان‌ها و نهادهای دولتی و نظامی باشد و چون فرایند تولید فیلم جنگی با فیلم آپارتمانی متفاوت است همه عوامل برای رسیدن به نقطه مطلوب ضریب می‌گیرند و چند برابر از شما وقت و انرژی و حتی بودجه می‌طلبد.

وی مسئله مالی و بودجه را خیلی در تولید آثار دفاع مقدسی مهم ندانست و گفت: اینکه سینمای دفاع مقدس بودجه بیشتری می‌خواهد را قبول ندارم چون اکنون برای آثار سینمایی دیگر بودجه‌ای بیشتر یا هم‌اندازه با فیلم جنگی صرف می‌شود. به نظرم آنچه یک کارگردان را از ساخت اثر جنگی منصرف می کند بیشتر عدم همراهی با تهیه‌کننده و سازوکارهای دست و پاگیری است که هر سکانس فیلم جنگی را طاقت‌فرسا می کند.

صفری با بیان اینکه ساخت فیلم‌‌های دفاع مقدسی ضرورتی انکارناپذیر است اما چرا چرخه تولید این ژانر این میزان سخت و پیچیده‌است گفت: ما می‌گوییم ضروری است که حتماً این آثار ساخته شود اما چرا تهیه کننده‌ای که یک اثر موفق دفاع مقدسی دارد دیگر سراغ این ژانر نمی‌رود؟ برای اینکه سختی و حاشیه کار برایش زیاد است. ممکن است وقتی اثر اکران شد همه از او قدردانی کنند اما آن دوسال مرارت و سختی برای تولید اثر بردباری بیشتری را می‌طلبد.

تهیه‌کننده «عاشورا» تأکید کرد: هالیوود هنوز سالی یک‌بار فیلم‌هایی درباره جنگ جهانی می‌سازد. اتفاقاً «موقعیت مهدی» و«عاشورا» نشان داد که فیلم جنگی چه میزان می‌تواند جذاب باشد. ما قهرمان‌ هایی چون باکری کم نداریم که می‌توانند برای مخاطب و مردم جذاب باشند.

وی افزود: شخصیت‌های بی‌شماری در این هشت سال بودند که هرکدام قصه جذاب و ماندگاری دارند و اگر اراده‌ای برای معرفی این قهرمانان باشد به شرط سپردن به دست افراد کارآزموده، حتما آثار خوبی تولید خواهد شد خودم هر زمان این آثار را می‌بینم، لذت می‌برم و به نظرم حتی به لحاظ تجاری هم تولید این آثار توجیه دارد.

حبیب‌الله بهمنی:سینمای دفاع مقدس دچار سیاست زدگی و نوسانات مدیریتی است

حبیب‌الله بهمنی کارگردان سینما، سینمای دفاع مقدس را منحصر به سینما ایران دانست و اظهار کرد: سینمای دفاع مقدس با سینمای جنگ که عمدتاً با استاندارد‌های غرب تعریف شده‌اند، متفاوت است و دلیل آن این است که معیار‌های سینمای دفاع مقدس بر پایه فرهنگی دینی و بومی کشورمان شکل گرفته است.

وی افزود: این سینما دوران طلایی‌ای پشت سرگذاشته و آثار درخشانی در این سینما رشد کرده‌اند که سبب افتخار سینمای کشورمان هستند. گونه‌ای که توانسته از ارزش‌های انقلاب دفاع کند.

بهمنی تصریح کرد: علی‌رغم بضاعتی که این ژانر دارد و حتی می‌تواند منطقه را تغذیه کند اما جایگاه آن، شکل مناسبی ندارد. دلیل این وضعیت نیز از آنجا نشات می‌گیرد که این گونه سینمایی نتوانسته همخوانی مناسبی با زمان حال داشته باشد و بهترین آثار تنها به سینمای دهه ۶۰ و ۷۰ مربوط می‌شود، در حالی‌که سینما می‌توانست با نگاه درست به این حوزه، امروز در این ژانر حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.

کارگردان فیلم «سیب و سلما» سینمای دفاع مقدس را دچار سیاست زدگی و نوسانات مدیریتی دانست و گفت: اگر مسئولین فرهنگی کشور تصمیم بگیرند که این سینما را سر و سامانی بدهند قطعا فضای این سینما حال و هوایی بهتر از امروز پیدا می‌کند اما بحث بر سر این است که باید از فیلمسازانی که به این حوزه ورود می‌کنند حمایت شود چه فیلمسازی که از قدیم در این حوزه فیلم می‌ساخته و هنوز علاقه‌مند به این ژانر است و چه فیلمسازان جوانی که تصمیم می‌گیرند به دسته اول بپیوندند و فیلمسازی در این حوزه را تجربه کنند.

وی افزود: فیلمسازان ما خلاقیت دارند اما مدیریت کار نو و متفاوت را نمی‌پذیرد. در نهایت کسی در این فضا می‌ماند که انگیزه‌ شخصی دارد. وقتی بدنه مدیریت بسته و محدود باشد هیچ اتفاق مثبتی در این حوزه رخ نمی‌دهد و این سستی و رخوت به بدنه تولیدات هم منتقل می‌شود.

بهمنی در پاسخ به این سؤال که آیا سینمای دفاع مقدس برای جذب نسل جوان موفق بوده، گفت: دقیقاً یکی از مشکلاتی که باعث شده، سینمای دفاع مقدس به حاشیه رانده شود همین نکته است و ما از این زاویه دچار رکود هستیم. سینمای دفاع مقدس نیازمند یک خانه تکانی و بازسازی در مدیریت است و این گونه سینمایی نتوانسته خود را با استاندارد‌های روز این ژانر همخوان کند. این مسئله نیز تنها به سخت‌افزار و مسائل لجستیکی خلاصه نمی‌شود، بلکه در نوع نگاه هم هنرمندان سینمای دفاع مقدس باید فضای جدیدی را خلق کنند تا فیلمسازان جوان جذب آن شوند.

کارگردان «زندان ۷۰۷» در ادامه درباره موانع در سینمای دفاع مقدس توضیح داد:  یکی از مهمترین موانع در ذهن مدیریتی وجود دارد در استراتژی و برنامه‌هایی که برای سینما طراحی می‌شود وجود دارد برخی مواقع این گفته را می‌شنویم که سینمای دفاع مقدس مخاطب لازم را ندارد، به نظرم این گفته نوعی بی‌انصافی محض است، چون اکر نیاز واقعی مخاطب را پاسخ دهیم و با ذائقه‌سازی روی آن سرمایه‌گذاری کنیم موفق خواهیم شد. اما وقتی ما خود با تولید کار‌های کم کیفیت مخاطب را به دیدن فیلم‌های صرفاً مفرح تشویق می‌کنیم نمی‌توانیم از سطح سلیقه مردم ایرادی بگیریم.

وی افزود: اگر این ژانر به درستی ادامه پیدا کند و در کنار عزم لازم برای توجه به این سینما تفکر مناسب را هم با آن همراهی کنیم آن وقت نیاز واقعی سینمای دفاع مقدس یعنی آشنا شدن با مرواریدهای پنهان مانده در صدف دفاع مقدس و صید آن‌ها فراهم می‌شود اما متاسفانه این اتفاق رخ نداده‌است.

بهمنی در پایان گفت: ما با کمبود نیروی انسانی خلاق روبرو نیستیم بلکه آنچه این سینما را ضعیف نگه داشته‌است نبودن عزم لازم در بدنه مدیریت و وجود سلیقه‌های مختلف است در حالی که اگر عزم و جدیتی برای پرداختن به این سینما باشد هم تولیدات افزایش می‌یابد و هم ما شاهد کارگردانانی خواهیم بود که اثار در خور توجهی تولید می کنند.

عباس ریاحی:نگاه تک‌بعدی به شخصیت‌های جنگی آسیب‌زاست

عباس ریاحی نویسنده سریال «سوران» که فیلمنامه این اثر را از کتاب «عصرهای کریسکان» به قلم کیانوش گلزار راغب اقتباس کرده، نگارش در سینمای دفاع مقدس را چندان سهل ندیده  اظهار داشت: فیلمنامه نویسی در حوزه خاص دفاع مقدس مشکلات و چالش‌های خود را دارد. شاید بشود از چالش‌های فراوانی نام برد، اما مهم‌ترین آن‌ها داشتن نگاه تک‌بعدی به شخصیت‌ها، سوژه‌ها و داستان‌های منحصر به دفاع مقدس است. بخشی از این چالش به دستورالعمل‌های مدیران و بخشی دیگر به ذهنیت نویسنده‌ها برمی‌گردد. اینکه مدیران و تصمیم‌گیرندگان سینما تا چه حد دست فیلمنامه‌نویس را باز می گذارند و اینکه نویسنده یک اثر چقدر با حال و هوای جنگ عجین است همگی می‌تواند روی فیلمنامه مؤثر باشد.

وی با بیان اینکه لزوما نباید  فیلمنامه‌نویس دفاع مقدس خودش مؤلف یک اثر مکتوب باشد اظهار داشت: تنها بایدی که نویسنده ملزم به رعایت آن است، نگارش فیلمنامه جذاب و گیرا، در شأن مخاطب و در شأن آن اثر است. ممکن است نویسنده در مواجهه با یک کتاب خوب دست به تولید اثر اقتباسی بزند و وقتی دیگر، فیلمنامه از آن خودش باشد که در کل اقتباسی یا تألیفی بودن اثر مهم نیست بلکه چفت و بست فیلمنامه مهم است.

ریاحی در پاسخ به این پرسش که آشنایی نویسنده دفاع مقدسی با سازوکار فیلم‌های جنگی چقدر در پیدایش یک اثر موفق موثر است گفت: هرکس باید با قواعد و قانون بازی آشنا باشد. هرچه نویسنده بر ژانر و ساختار اثر مسلط‌تر، به‌طبع سناریو هم موفق‌تر است.

نویسنده کتاب «پیش از آن که بخوابیم» یکی از ضعف‌های سینمای دفاع مقدس را اقتباس‌های سینمایی انگشت‌شمار در این حوزه دانست و اظهار داشت: به همان دلیل که اساسا اقتباس در سینمای ما چندان جدی گرفته نشده ‌است این فضا در سینمای دفاع مقدس هم کمرنگ است. هرچند این سد در سال‌های اخیر شکسته شده و اهالی سینما به شکل سیستماتیک متوجه اهمیت و لزوم اقتباس شده‌اند اما سینمای دفاع مقدس همچنان در این زمینه جای کار دارد.

وی با اشاره به لزوم وفاداری نویسنده به اثر اقتباسی افزود: اقتباسی موفق است که وفادار بماند. نویسنده باید چیزهای مهمی را در قصه در نظر بگیرد تا به آن‌ها وفادار بماند. به طور مثال در سریال «سوران» قصه سعید سردشتی قصه جالبی بود اما  اینکه چه میزان به کتاب وفادار بودم بحث اساسی است. نویسنده ابتدا باید معیارهای مهمی را در قصه در نظر بگیرد که به کتاب وفادار باشد. این کار هنرمند است که باید یک تصویر ذهنی بسازد و ارتقا دهد تا وقتی بیننده فیلم را می‌بیند‌، چیزی که هنرمند اجرا می‌کند، دور از ذهن نباشد.

ریاحی تولید آثار اقتباسی در سینمای دفاع مقدس را در علاقه‌مندی مخاطب به خواندن کتاب‌های حوزه پایداری مؤثر دانست و گفت: سینما فراگیرترین هنر است و تاثیری غیرقابل انکار بر جوامع دارد. فقط کافی است فروش کتاب‌هایی که این شانس را داشته‌اند تا داستان‌شان روی پرده‌ی سینما بروند را با قبل‌شان مقایسه کنیم تا متوجه شوید که یک اثر اقتباسی که اکران می‌شود چقدر در معرفی و شناخت مخاطب از آن کتاب مؤثر است.

نویسنده سریال «سوران» نقش کارگردان و تهیه‌کننده در همراهی با فیلمنامه‌نویس برای تولید یک اثر اقتباسی را مهم دانست و افزود: نویسندگی همراه خودش یک تنهایی شخصی و درونی دارد، چه لطفی بالاتر از این‌که نویسنده در حین کار، کارگردان و تهیه‌کننده اثر را در مقام ملازمت داشته باشد. بهترین توقع از کارگردان و تهیه‌کننده در حین نگارش، داشتن نگاه انتقادیِ همراه با ایده به قصه است. اگر این اتفاق در مسیر تولید رخ دهد و نویسنده و کارگردان با هم ممزوج شوند اثری درخور توجه تولید خواهد شد.

وی متذکر شد: فیلمنامه یک اثر جنگی به‌ذات اثر هنری نیست، بلکه متنی فنی است که برای یک گروه مشخص نوشته می‌شود. این متن فنی می‌تواند از ذهن نویسنده نشأت گرفته باشد یا برگرفته از ذهن نویسنده‌ی یک اثر مکتوب باشد. در سینمای دفاع مقدس هر دو وجه فیلمنامه اقتباسی و فیلم‌نامه اورجینال اعتبار دارد و سینمای دفاع مقدس به هر دوی آن‌ها نیازمند است.
نیره رضایی مطلق