یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر جشنواره ورک‌شاپ ها یا نشست‌های تخصصی‌ای هستند، که در حین برگزاری جشنواره‌‌های پویا، برگزار می‌شوند . موتور محرک و تاثیرگذاری این سلسه نشست های آموزشی خصوصا در جشنواره های سال بعدی حس می شود. این نشست ها با آسیب شناسی از آثار ارسالی، عمده ترین مباحثی را که عموم فیلم های جشنواره را با چالش روبرو کرده است، به بحث و نقد می‌کشانند. اتفاقی که باعث می شود که جشنواره‌ها در سالهای آتی در تکرار اشتباهات درجا نزنند. مسئولیت برگذاری این نشست ها را معاونت فرهنگی و آموزشی انجمن سینما جوان با مدیریت سعید پوراسماعیلی برعهده داشته است. این شماره از ویژه نامه جشنواره چهلم فیلم کوتاه تهران به گفت و گوی روزنامه نگار صبا با سعید پور اسماعیلی اختصاص دارد. در ادامه همراه ما باشید.

اتفاقی که در انجمن سینما جوان از قبل پاگرفته و در سالهای اخیر جدی تر دنبال شده است. نشر و ارائه مباحث آموزشی  آکادمیک و عملی به فیلمسازان جدید است که در پرتو آن بتوانند در فرم‌های کارگاهی، آموزه‌های لازم را فرا بگیرند. این مسئله باعث رضایتمندی گسترده فیلمسازان خصوصا در شهرستان بوده است. در ابتدا بفرمایید که سینما جوان با چه استراتژی سعی در موثر کردن این آموزش‌ها داشته است؟

نشست ها همیشه در حاشیه جشنواره وجود داشته است، اما برای اولین بار در سی‌و‌چهارمین جشنواره فیلم کوتاه تهران این ایده شکل گرفت که به صورت روزانه و با طرح مباحثی دنبال هم این نشست ها برای تعدادی از مخاطبان خاص به صورت تخصصی‌تری برگزار شود تا یک جریان علمی و آموزشی کنار جشنواره مستقل عمل کند. در جشنواره های دیگر و پیش از این معمولا در تایم های که اکران نبود، چند نشست برگزار می شد، اما در این رویکرد ما فارغ از بحث اکران و نمایش فیلم ها، نگاه مستقل تری را به این بخش داده‌ایم به این شکل که همزمان این جریان به صورت مستقل کار علمی خود را پیش ببرد. به همین شکل طی پنج روز جشنواره، در هر روز ۴ نشست، موازی با سالن های نمایش به موضوعات مختلفی آموزشی اختصاص یافت. در ادامه برای اینکه این رویکرد آموزشی به عنوان یک جریان مستقل جا بیفتد برای آن یک کلید واژه طراحی کردیم با عنوان ۲۰-۳۴ که به معنای بیست نشست تخصصی در سی و چهارمین دوره از جشنواره فیلم کوتاه تهران بود. این نشست ها مخاطبان خاص خود را دارد که نه به خاطر دیدن فیلم، بلکه تنها برای شرکت در این نشست ها حضور می‌یابند. خوشبختانه تنوع اساتید و موضوعات در دوره سی و چهارم که سال  ۱۳۹۶اتفاق افتاد آنقدر خوب بود که این نشست‌ها با مخاطبان ثابت خود در قالب  و روندی هر ساله ادامه یافتند. که در سالهای بعد به ۲۰-۳۵،۳۶،۳۷،۳۸،۳۹ و امسال به ۲۰-۴۰ رسید. همین طور با دستور آقای صادق موسوی که مدیریت سینما جوان را در ان دوره بر عهده داشت، نشست های سال ۱۳۹۶  درقالب یک پک تصویری و مکتوب انتشار یافت. به این ترتیب ایده تکرار این اتفاق برگرفته از استقبال گسترده فیلمسازان در همان سال بود. در سالهای بعد و امسال سعی کردیم این رویکرد هدفمند تر باشد و در طی سال با پژوهشی که از آسیب شناسیدر حوزه فیلم کوتاه  در سطح تهران و شهرستان داشتیم تیم آموزش را مجهز به مهم ترین نیازهای کردیم که فیلمسازان به آن نیاز دارند. بخصوص برای هنرجویانی که از شهرستان می آیند، در نظر داشتیم که این نشست ها در سطح عالی ترین مستر کلاس هایی باشد در یک دوره فشرده در تهران برگزار می شود. با همین رویکرد نشست های این دوره طراحی شد. به طور مثال در سالی که رویکرد به سینمای تجربی اختصاص یافته بود، همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران با موضوع سینمای تجربی برگزار شد و در همین راستا، انتشارات چند نسخه کتاب با همین موضوع را ترجمه و روانه بازار نشرکرد و نشست ها نیز با موضوع سینمای تجربی برگزار شدند. در دو سال اخیر آقای مهدی آذر پندار رئیس مجموعه، تاکیدشان بر ژانر و تنوع در فیلم کوتاه است، در نتیجه هم همایش مطالعات فیلم کوتاه تهران که در آن مقالات پژوهشی و ترجمه پذیرش می شود و هم نشست ها بر حوزه ژانر و بومی گرایی در ژانر متمرکز است. به طور کلی مباحث آموزشی به صورت هدفمند و متناسب با نیازها و شعاری که سینما جوان در طول سال دارد، هدف گذاری شده و مطابق با آن برنامه هایی آموزشی و تخصصی تعریف و اجرا می‌شوند

آیا در زمان بندی اصلا این امکان وجود نداشت که نشست ها همزمان با اکران فیلم ها نباشد؟

خیر، این نشست ها شامل ۴ نشست در هر روز است که هر کدام دو ساعت زمان می برد، یعنی ۸ ساعت در روز! عملا اینکه بخواهیم این همزمانی را از بین ببریم شدنی نبود. سال پیش هر نشست با ظرفیت ۳۰۰ نفر برگزار شد، با وجود آنکه شرکت در آنها هم رایگان نبود. امسال هم به همین شکل، شرکت در این نشست ها منوط به خرید اشتراک شرکت در نشست است. البته علاوه بر امکان خرید تک نشست، تخفیفاتی برای هنرجویان انجمن و دانشجویان سینما در نظر گرفته شده  و اگر هنرجویی کل نشست ها را خریداری می‌کرد هزینه او از ۴ میلیون به ۲ میلیون تقلیل می‌یافت و اعطای گواهی شرکت به دوستانی که بیشتر از ۱۵ نشست حضور داشتند نیز از مزایای جانبی نشست های این دوره است. در نتیجه تکلیف کسی که در این نشست ها حضور دارد کاملا مشخص است، او نیامده که فیلم ببیند.بلکه به دنبال جدیدترین مباحث آموزشی در این حوزه است. و چنانچه کسی کل نشست ها را خریداری کرده باشد،  علاوه بر استفاده از شارژ غذا، تخفیف خرید کتاب هم خواهد داشت. و همچنین اگر بیش از ۱۵ نشست را شرکت کرده باشد، به او گواهی شرکت در دوره اعطا می شود. همچنین اگر کسی قصد خرید تک نشست داشته باشد با مراجعه به طبقه منفی ۲ و محل برگزاری نشست، می تواند از همان جا اقدام به خرید تک نشست کند.

آیا در نشست‌ها، زمانی نیز به پرسش و پاسخ اختصاص یافته است؟

بله، با هدف گذاری آموزشی ای که از پیش برای این نشست ها طراحی شده، مانند مسترکلاس های آموزشی از حالت متکلم وحده بودن خارج است و مخاطبان در تعاملی مستقیم در زمان بندی مشخص می توانند چالش‌های خود را پیرامون موضوع نشست با اساتید مطرح و مرتفع کنند. همین طور در برخی دوره ها این نشست ها با یک دبیر مشخص کار خود را پیش برده مانند سالی که احمدالستی دبیر نشست ها بوده است و در برخی دوره ها برای هر بخش با موضوع خاص یک دبیر در نظر گرفتیم،  مانند سالی که سعید عقیقی دبیر بخش فیلمنامه نویسی بود.

در طول سال بیشترین آسیبی که در فیلم کوتاه دیده‌اید؛ در چه بخشی بود، آسیبی که در راستای رفع آن مباحث آموزشی را طرح کرده اید؟

همچنان موضوع ژانر و بومی گرایی در ژانر که شعار انجمن است، بخش مهمی در نشست هاست که این موضوع مستقیما مرتبط شد با موضوع اردوهای فیلمسازی. سال گذشته ۵ اردوی فیلمسازی برگزار شد که از تمام دفاتر حداقل یک هنرجو در این اردوها شرکت کرد به این شکل که به طور مثال کمال تبریزی در ژانر کمدی ۵ هنرجو را در مرحله به مرحله تا ساخت یک اثر در ژانر کمدی با خودهمراه کرد. در ابتدا این ۵ هنرجو طرح های کمدی خود را به استاد دوره ارائه می دادند، پس از انتخاب یکی از طرح ها، هر پنج نفر مرحله به مرحله، ساخت یک اثر کوتاه ژنریک را در کنار استاد تجربه کردند. هنرجویان اردوها دو روز روی فیلمنامه و پیش تولید، سه روزفیلمبرداری، یک روز تدوین و یک روز صداگذاری زمان گذاشتند و در پایان روز هفتم، فیلم نهایی به عنوان محصول این دوره نمایش داده شد.. در این اردوها ما از امیر شهاب رضویان درژانر فانتزی، همایون اسعدیان در ژانر ملو دام اجتماعی  و کمال تبریزی در ژانر کمدی و … استفاده کردیم و آثار نهایی آنها در انتها پس از یک اردوی هفت روزه در کنار یکدیگر نمایش داده شد. آنقدر ما از این اردوها که روی شهرستان ها متمرکز بود واکنش های خوب و مثبتی دریافت کردیم که سیر شکل گیری و نتایج اردوها را تحت عنوان بخشی از نشست‌ها به برنامه اضافه کردیم. به این شکل که در ابتدای نشست، فیلم ها در حضور اساتید نمایش داده می شود و حسن حسینی با طرح و گسترش بحث با موضوع ژانر و ردیابی آن در این آثار، آنها را به نقد و تحلیل می‌کشاند و استاد اردو درباره اینکه چگونه یک ایده در قامت یک فیلم کوتاه ژنریک طراحی وگسترش یافته است، صحبت می‌کنند. این مباحث بسیار کمک کننده است برای هنرجویانی است که می خواهند با حفظ مولفه‎‌های ژانر ایده های خود را بسط دهند. با درک این مسئله که در فیلم بلند، تولید فیلم ژانری به مراتب راحت تر است اما در فیلم کوتاه درک و گسترش آن پرچالش تر می نماید، لازم بود تا در یک روند ملموس تر و با نشان دادن مابه ازای خازجی از یک نمونه برخوان مطالعاتی، آن را به صورت واضح تر و آشکارتر به سینمای کوتاه ایران اضافه کنیم. ماحصل این اردوها ۱۵ فیلم ژانری بود که منبعی قابل استناد از روند ساخت فیلم کوتاه ژنریک است.

سانس‌های دیگر نشست ها با چه استراتژی آموزشی طراحی شده است؟

سانس های دیگر به صحبت ها و تعاملات یک کارگردان با دیگر عوامل اختصاص دارد. آنالیزهای که یک کارگردان با دیگر عوامل فیلمسازی دارد، مانند بخش فیلمنامه نویسی، طراحی صحنه، فیلمبرداری و … که هر کدام در نشستی جداگانه با طرح مباحث آکادمیک، بخش های متنوعی از همان حوزه را به چالش می کشند. مثلا در حوزه فیلمبرداری با خوانش یک فیلمنامه مشترک مباحث و گفت و گوی کارگردان، کمال تبریزی را با محمود کلاری شاهد هستیم با  موضوعاتی چون؛ قاب بندی و نورپردازی ، قطع ها و اجرای حرکت های دوربینی و یا اتمسفر تصویری و … که همه و همه در این جلسه مطرح می‌شود. هر روز نشست های ۲و ۳ به این مباحث اختصاص دارد. که مجموعا ۱۰ نشست را شامل می شود. نشست های آخر هم با حضور اساتید بین المللی و ایرانی است، که به مباحث مدرنی چون ساخت فیلم با هوش مصنوعی تا فیلمسازی تعاملی و مستند سازی از راه دور و … در این نشست‌ها مطرح می‌شود.

با توجه به اینکه تولید فیلم منوط به دو بخش متمایز است، اولی که مباحث نظریه ای و فلسفی است که به فیلمنامه نهایی منتهی می شود و دومی مباحث تکنیکی است که در ساختار فنی فیلم ملموس می شود، مانند نورپردازی، اصلاح رنگ و نور و فیلمبرداری و … با این وصف طراحی نشست ها و انتخاب اساتید بیشتر متوجه بخش نظری وتئوری در تولید فیلم است یا فنی؟

حقیقت تاکیدمان بر بخشی خاص نبوده است. نه صرفا مباحث تئوری که به زیباشناسی و استاتیک فیلم منتهی می شود و نه تاکید بر مباحث مهارت ها که به ابزارها و صنعت سینما منتهی می شود. ما سعی کردیم رویکرد آموزشی مان ترکیبی از هر دو بخش باشد. چرا که این نشست ها می‌بایست به گونه ای طراحی می شد که نیاز اکثریت مخاطبان را در نظر بگیرد. البته که به صورت بسیار پرتکرار می شنویم که فیلمنامه معضل سینمای ایران است، اما به نظرم در یک جشنواره که ما تنها یک فرصت داریم تا سال آینده، منطقی نبود که تمام نشست ها را به بخش فیلمنامه اختصاص دهیم، البته اگر در سیاستگذاری یک سال این مسئله به عنوان آسیب برای ما پررنگ شود، ممکن است چهار نشست تخصصی را به آن اختصاص دهیم. تقریبا این رویکرد ترکیبی در همه سالها حفظ شده است، یعنی اینگونه نبوده که در سالی صرفا بر روی  مباحث تئوریک سینما تاکید بیشتری داشته باشیم و یا در سالی دیگر بر روی مباحث مهارتی و صنعتی در سینما. به همین دلیل انتخاب اساتید هم ترکیبی از هر دو بخش سینماست، حضور احمد الستی، مهرداد اسکویی در کنار اساتیدی چون رخشان بنی اعتماد و محمودکلاری نشان دهنده همین نگاه است. نگاهی که تلاش دارد به روزترین نیازهای فیلمسازان را پاسخ دهد.

در مواجه با فیلم ها چه در مدیوم کوتاه و بلند؛ شاهدیم که در چند سال اخیر بسیاری از مباحث فنی فیلمسازی در سینمای ایران مرتفع شده است، اما هنوز فیلم ها بسیار از ناحیه متن رنج می برند و این مسئله ما را بیش از هر چیز ناراحت و نگران می‌کند که با وجود زحمات زیاد ، اما همچنان متن قادر نیست ما را با جریان فیلم همراه کند، این مسئله چه تاثیری برای شما در حوزه تصمیم‌گیری داشته است؟

اجازه بدهید با این مقدمه سوال تان را پاسخ دهم، شعار جشنواره امسال بومی گرایی در ژانر است. به معنای اینکه ژانر ها را چگونه می توان مال خود و بومی کرد؟ چگونه می توانیم سینمای وحشتی داشته باشیم برگرفته از فرهنگ ایرانی و با مولفه های ترسناکی باشد که در فرهنگ ایرانی است، مانند آل، زار در جنوب و …. که نمونه آن را در فیلم پوست برادران ارگ شاهد بودیم. پس بومی گرایی و مولفه های سبکی ایرانی مباحثی بود که ما پیش از این در همایش مطالعات فیلم کوتاه به آن پرداخته بودیم. قوام این نگاه که چگونه می‌توان ژانر را ایرانیزه کرد، چالش ما بوده و هست. از طرف دیگر درباره اینکه می گویند بزرگترین معضل سینمای ایران، فیلمنامه است، معتقدم در طرح این مسئله بزرگنمایی شده است، البته که فیلمنامه می تواند یکی از معضل های سینمای ایران باشد، اما بزرگترین آنها خیر، خیلی موضوعات و معضلات دیگر در سینمای ایران است که به واسطه آن نمی‌توانیم سینمای خود را به سینمای جهان وصل کنیم و صرفا به فیلمنامه محدود نمی شود. خصوصا در فیلم کوتاه که به نظرم یکی از آسیب های مهم در آن،  این است که اتفاقا با تاکید  بر  روی فیلمنامه و قصه پردازی خود را به فیلم بلند نزدیک کرده است. فیلمنامه محور شدن، قصه تعریف کردن، شبیه به یک سکانس در یک فیلم بلند شدن ، از آسیب های جدی در فیلم کوتاه است، که ماحصل آن فیلمسازانی شده که می خواهند فیلم کوتاهی بسازند که نمونه کاری برای ساخت فیلم بلندشان باشد! به نظرم تمام این موارد آسیب های  هستند که باعث می شود فیلم کوتاه از ریل اصلی خود خارج شود. نگاهی که در نهایت پرزنتی است که یک فیلمساز از خود ارائه می دهد تا تهیه کننده با دیدن نمونه کاری به او حمایت کارگردانی فیلم بلند را بدهد. در حالی که فیلم کوتاه مدیوم و زبان بیانی خاص به خودش را دارد. در نتیجه معضلات مطروحه در فیلم بلند، گریبانگیر فیلم کوتاه نیست. فیلم کوتاه درجریان مستقل خود نه بر اساس فیلمنامه که  بر اساس ایده استوار است. ایده های که مختص فیلمنامه کوتاه هستند و قابلیت تبدیل شدن به فیلم بلند را ندارند. ایده خلاق اولیه، ظرفیت اصلی فیلم کوتاه است که با پرداختی متفاوت از بلند، گسترده می‌شود.
سمیه خاتون