رقابت بین رسانه‌ها، یکی از مورد‌ بحث‌ترین موضوعات اخیر دنیاست. درحقیقت مدت‌هاست که میزان پیشرفت و توسعه «رسانه» تقریبا هم‎سطح میزان تاثیرگذاری‎ آن بر زندگی بشر شده‌ است. این پیشرفت روزبه‌روز که طبیعتا موجب خرسندی عموم مردم می‌باشد، از یک‌جایی به ‌بعد سبب نگرانی افراد خود رسانه‌ها شده است. سرعت در شکل‌دادن انواع رسانه‌ها برایشان تبدیل به رقابتی نگران‎کننده و ذهنیت از بین ‌رفتن رسانه‌های قدیمی و جایگزینی رسانه‎های جدیدتر را به‌وجودآورده است. این ذهنیت رفته‎رفته همه‎گیر و نظرات مختلفی در رد و تاییدش مطرح شده‌ است. برخی اعتبار و اصالت رسانه‎های قدیمی را مانع حذف آن‌ها و برخی دیگر این نکته را تفکری کهنه و پوسیده می‎دانند. برخی تفاوت در نوع و قابلیت‌های انواع رسانه‌ها را مانع جایگزینی آن‌ها می‌دانند و برخی دیگر این نکات را عامل جایگزین شدنشان و هم‌چنان این نگرانی در میان افراد این حوزه‌ پابرجاست و در پی آن سوالاتی از این‎دست که آیا مردم کدام رسانه را انتخاب و دنبال خواهند کرد؟ آیا رسانه تصویری برنده و رسانه مکتوب بازنده خواهد بود؟ و …

اما آیا واقعا به‌راحتی می‌توان هر رسانه‌ای را با رسانه‌ دیگر جایگزین کرد؟ خبرنگار صبا درباره دغدغه‌های حوزه رسانه و ارتباطات با دکتر حمیدرضا مدقق روزنامه‌نگار، مجری، منتقد سینما و مدرس علوم ارتباطات گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید.

دکترحمیدرضا مدقق در ابتدای صحبت‌های خود از «نیاز اکنونِ رسانه» گفت: ما در حوزه ارتباطات و رسانه، یک مفهومی داریم به نام «هم‌پوشانی». همان‌طورکه مستحضر هستید مدت‌هاست که رسانه‌ها از حالت یک ‌بعدی خارج شده‌اند درحالی‌که پیش‌ از این، رسانه‌های ما فقط تصویری، صوتی و یا مکتوب بودند و در واقع هیچ‌کدام به ‌لحاظ ساختاری به حیطه هم ورود نمی‌کردند. مثلا رسانه‌های‌ تصویری فقط کار تصویری انجام می‌دادند، انتظاری هم از رسانه صوتی یا چاپی نبود که کار تصویری را انجام دهد. «هم‌پوشانی» یعنی این مرزها درهم شکسته شد. مثل خود شما که در مجموعه‌صبا، هم کار چاپی انجام می‌دهید هم کار تصویری و بعد از چاپ یک مطلب در روزنامه، آن را در فضای مجازی نیز منتشر می‌کنید.

سردبیرفرهنگی‌هنری و مجری شبکه‌خبر ادامه داد: نیاز امروز رسانه‌ها این است که در تمام رسانه‌های کشور مانند خیلی از رسانه‌های دیگر دنیا، این مرزها شکسته شود. یعنی تمام رسانه‌ها باید با چگونگی انتشار محتوای صوتی، تصویری و مکتوب البته با اقتضاعات خودشان آشنا باشند. اگر کار تصویری می‌کنند، یک کار حرفه‌ای و پخته در شأن رسانه انجام دهند، کار صوتی و مکتوب نیز به ‌همین ‌ترتیب. این هم‌پوشانی نیاز امروز رسانه‌های ماست.

وی خاطرنشان کرد: خوشبختانه درحال‌حاضر خیلی از خبرگزاری‌ها و رسانه‌های قدیمی‌تر ما مثل رسانه‌های مکتوب، با این قضیه آشنا شده‌ و همین‌طور عمل می‌کنند. اما این‌که آیا همه‌شان در یک‌سطح هستند و یا سطح خیلی‌بالایی دارند؟ خیر، برخی رسانه‌ها سطح خیلی ‌بالایی دارند و کارهای حرفه‌ای انجام می‌دهند اما برخی‌ هنوز در گام‌های اول هستند. شاید در این زمینه نیاز به آموزش باشد. مثلا کسی‌که کار تصویری انجام می‌دهد باید کاملا با آداب آن آشنا شود، چه به ‌لحاظ اجرا چه به ‌لحاظ گویندگی و به ‌همین ‌ترتیب کار صوتی. هم‌چنین کسانی‌که کارهای صوتی و تصویری انجام می‌دهند باید با اقتضاعات و الزامات کار مکتوب نیز آشنا باشند. مثلا برخی افراد را می‌بینیم که به ‌لحاظ صوتی یا تصویری کارشان را خیلی‌خوب انجام می‌دهند اما توانایی نوشتن یا نگارش را ندارند. همچنین افراد زیادی نیز هستند که کار نگارش انجام می‌دهند، قلم خیلی‌خوبی هم دارند اما زمانی که به اجرا می‌رسند، دچار ضعف می‌شوند.

مدقق معتقد است: این هم‌‎پوشانی درحقیقت نقطه‌قوت هر رسانه‌ای است. اصلا دنیای رسانه دارد به این سمت حرکت می‌کند و غیر از این هم نمی‌شود کاری کرد. در واقع ما محکوم به شکستن این مرزها هستیم و کسانی‌که کار رسانه انجام می‌دهند، باید به همه این موارد آشنا باشند.

او در ادامه درباره فضای مجازی و شبکه‌های ‌اجتماعی اذعان داشت: فارق از رسانه، شما حتی در شبکه‌های ‌اجتماعی هم می‌بینید که یک کاربر معمولی ویدئو یا عکسی از خود را در یک شبکه ‌اجتماعی گذاشته، متنی را هم ضمیمه‌ آن می‌نویسد. در واقع کاربران اجتماعی بدون ‌این‌که خودشان بدانند و آگاه باشند، دارند یک کار رسانه‌ای انجام می‌دهند، چرا که اغلب آن‌ها در شبکه‌های ‌اجتماعی هم متن مکتوب می‌نویسند، هم کار صوتی و هم کار تصویری انجام می‌دهند. طبعا ما از اهالی حرفه‌ای رسانه نیز توقع داریم که بتوانند همین‌کار را به‌شکل حرفه‌ای انجام دهند.

مدقق با این اعتقاد که گستردگی رسانه‌های دیداری ‌شنیداری موجب کم ‌رنگ‌ شدن رسانه‌های مکتوب می‌شوند؛ مخالف است و برای اثبات صحت مخالفت خود اظهار داشت: تاریخ رسانه‌ها نشان می‌دهد که هیچ رسانه‌ای، رسانه قبل از خودش را از بین نبرده است. در ابتدا رسانه مطبوعات وجود داشت، بعد از آن سینما آمد. با وجود این‌که سینما تا یک مقطع خیلی‌ طولانی تقریبا نزدیک به سه دهه، کار خبری هم انجام می‌داد، اما مطبوعات از بین نرفت. مدت‌ها بعد رادیو آمد اما با آمدن رادیو، سینما و مطبوعات از بین نرفت. با ورود تلویزیون نیز آن سه رسانه یعنی رادیو، سینما و مطبوعات از بین نرفتند. مانند الان که فضای مجازی، این‌ رسانه‌ها را از بین نبرده است. در واقع رسانه‌ها مکمل همدیگر هستند. در تاریخ علوم ‌ارتباطات و رسانه چنین اتفاقی نیفتاده که رسانه‌ای، رسانه قبل از خود را حذف کند.

او در ادامه به راز ماندگاری مطبوعات اشاره کرد و گفت: اگر رسانه مکتوب می‌خواهد به حیات خودش ادامه دهد، قطعا باید نو‌آوری‌ داشته باشد و در حوزه‌های صوت، تصویر و فضای مجازی نیز فعال باشد. باید بتواند از امکانات نو‌آورانه‌ای که فناوری در اختیارش قرار می‌دهد، به‌درستی استفاده کند تا بقا پیدا کند.

حمیدرضا مدقق در پایان صحبت‌های خود تاکید کرد: اگر رسانه مکتوب بخواهد به ‌این‌که هم‌چنان مانند دهه‌های گذشته صرفا به شکل چاپی منتشر شود پافشاری کند، طبعا ظرف مدت کوتاهی شاید کمتر از یک دهه، دیگر نمی‌تواند بقا داشته باشد. اما اگر مانند خیلی از خبرگزاری‌ها و نشریات به‌ویژه ماهنامه‌های تخصصی‌مان که درعین‌حالی که نسخه چاپی منتشر می‌کنند از فضای مجازی نیز به خوبی بهره می‌برند، مثلا ویدئو و پادکست تولید می‌کنند؛ از امکانات فناورانه استفاده کنند، آن‌ها هم می‌توانند به حیات خودشان ادامه دهند.

ندا روزبه