نمایش «راحوما» این روزها درتالار اندیشه حوزه هنری در حال اجراست. نویسندگی و کارگردانی این اثر را مریم شعبانی به ‌عهده دارد. نکته‌ای که این نمایش را از دیگر تئاترهای امروز متفاوت می‌کند این است که تنها برای بانوان اجرا می‌شود. به گفته کارگردان، دلیل انتخاب مخاطبان این نمایش، فراهم کردن فضایی مستقل و زنانه برای مخاطبان خانم است. نمایش «راحوما» که بن‌مایه‌ای تاریخی و مستند دارد به روایت زندگی سه زن اختصاص دارد که دست سرنوشت، مسیر آنها را با یکدیگر مشترک می‌سازد. درباره جزییات بیشتر این نمایش خبرنگار صبا با کارگردان آن به گفت‌وگو نشسته‌ است.

درباره ضرورت اجرای این نمایش که از تم تاریخی برخوردار است، توضیح دهید.

از مدت‌ها قبل طرح نگارش چنین نمایشنامه‌ای را درذهن داشتم و می‌خواستم اثری تاریخی و در عین‌ حال مستند را روی صحنه ببرم. درواقع «راحوما» سرگذشت زنان تاریخ‌ساز جهان است که روایتشان به دلایل مختلف در تاریخ گم شده و به آن شکلی که باید شنیده نشده است. تلاش من این بود تا این نمایش در عین این ‌که به لحاظ بصری نزد مخاطبان جذاب باشد، به‌ عنوان ورقی از تاریخ مستند هم در معرض دید قرار بگیرد.

درسال‌های اخیر توجه‌ها نسبت به اجرای آثار عاشورایی در تئاتر بیشتر شده و به همان نسبت شاهد تولیداتی دراین زمینه هستیم، اما واقعا نمایش‌هایی با این مضمون چقدر می‌توانند در شناخت زوایای پیدا و پنهان و شاید کمتر بیان شده واقعه کربلا به مخاطبان نقش داشته باشند؟

آنچه مسلم است این که هر کشوری برای خود آداب و رسوم و عقاید منحصر به فردی دارد. توجه به واقعه کربلا به دلیل پیشینه طولانی و اهمیت این موضوع، سال‌هاست که دستمایه خلق آثار هنری در قالب‌های مختلف از جمله تئاتر قرار گرفته است. چنان که خودتان هم در سوال اشاره کردید، جای خوشبختی است که در این سال‌ها بیش از گذشته بر حجم تولیدات نمایشی با این موضوع افزوده شده است. می‌توان گفت، پرداختن به واقعه کربلا در آداب و رسوم ما تنیده شده است و طبعا رشد کمی آثاری از این دست اتفاق خوشایندی به شمار می‌رود. ما سعی کردیم در «راحوما» ضمن تبیین یک روایت زنانه، تاریخ را ورق بزنیم و در بستر این روایت، گوشه‌هایی از واقعه کربلا را برای مخاطبان؛ به خصوص نسل جوان به تصویر بکشیم. هرچند این نمایش بیش از آن ‌که تم عاشورایی داشته باشد جنبه تاریخی دارد.

برای نگارش چنین نمایشنامه‌ای چقدر به پژوهش در حوزه مستندات تاریخی پرداخته‌اید؟

کتاب‌های متعددی را مطالعه کردیم تا بتوانیم طرح و هسته اصلی نگارش نمایشنامه را بیابیم. جالب است به این نکته اشاره کنم که در تاریخ شخصیتی به این نام واقعا وجود داشته است. «راحوما» زنی مسیحی بوده که بعد از آشنایی با یک زن مسلمان مسیر زندگی‌اش دستخوش تحول می‌شود و با همسفرشدن با آن زن مسلمان، هر دوی آنها تجربیات خود را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و البته در این مسیر اتفاقاتی هم رخ می‌دهد. نگارش چنین آثاری دشواری‌های خاص خود را دارد، چرا که باید با نگاه وفادارانه نسبت به مستندات تاریخی نوشته شود و از طرفی، این‌قدر جنبه دراماتیک آن مخاطب را جذب کند تا به‌مدد قصه‌ای که روی صحنه می‌بیند کنجکاو شود و به دنبال مطالعه بیشتر در این زمینه برود.

به‌ عنوان یک کارگردان زن فکرمی‌کنید چه دست‌اندازهایی بر سر راه زنان در تئاتر و جایگاه کارگردانی وجود دارد؟

بزرگ‌ترین مسئله در حال ‌حاضر این است که زنان به‌ رغم اشتیاق و توانمندی‌های‌شان در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و هنری با محدودیت بیشتری به نسبت مردان مواجه هستند. منظورم از محدودیت، گستردگی وظایف زنان است که فقط به کار در بیرون از منزل محدود نمی‌شود و باید به انجام امور خانه‌داری، نگهداری از فرزند و… هم بپردازند. ولی با وجود تمام این مسائل، امروز زنان توانسته‌اند درحوزه‌های مختلف جامعه؛ به‌خصوص هنر عملکرد تاثیرگذاری داشته باشند. از این رو، تفاوتی با کارگردانان مرد ندارند، چون مسیر هنر مشخص است و فقط کافی است تا زنان به خودشان باور و اعتماد داشته باشند. در مجموع شرایط اجتماعی برای حضور زنان فراهم است.

مواجهه مخاطبان با تئاترهای آیینی مانند «راحوما» را چطور می‌بینید؟

همان طور که پیش‌تر هم به این مسئله اشاره کردم، با وجود آن که از ظرفیت گسترده‌ای در این زمینه برخورداریم، ولی کمتر شاهد تنوع و کارهای خلاقه بوده‌ایم. این در حالی است که هنوز هم کتاب‌هایی هستند که می‌توانند دستمایه کار پژوهشگران تئاتر آیینی قرارگرفته و باعث شوند تا کارگردانان و نمایشنامه‌نویسان، ایده‌های نوتری را از بطن این کتاب‌ها استخراج کرده و تبدیل به یک اثر تئاتری کنند. در مجموع معتقدم که نمایش‌های آیینی به دلیل بهره‌گیری از قصص محدود، دچار تکرار شده‌اند و در این حیطه روند روبه رشدی نداریم چون دچار تکثر شده‌ایم، در حالی ‌که تئاتر آیینی هم چنان جای کار بسیار دارد.

صرف‌نظر از قصه‌ای که در «راحوما» با آن مواجه هستیم، یکی دیگر از نقاط قوت نمایش بهره‌گیری از اجرای موسیقی و پرفورمنس است، دراین‌باره هم توضیح ‌دهید؟

همین‌طوراست! ما یک گروه بیست نفره داشتیم و با استفاده از کتاب‌های تاریخی سعی کرده‌ایم چنین نمایشی را روی صحنه ببریم. دلیل استفاده از تکنیک پرفورمنس هم این بود که اصولا همیشه دوست دارم از تکنیک‌های جدید در تئاترهایم بهره بگیرم که یک سبک جدید هنری درحیطه تئاتر به شمار می‌رود. گروه «هنر مقدس» متشکل از ۵۰ بانوی هنرمند است که اجرای بخش آوایی و نمایشی را به عهده دارند.

چرا این نمایش فقط برای بانوان اجرا می‌شود؟

تجربه نشان داده است که خانم‌ها دوست دارند فضای مستقل و زنانه خود را داشته باشند و به نظر می‌رسد که چنین فضاهایی کمتر در تئاتر فراهم شده است. به ‌هرحال، اجرای این نمایش فقط برای بانوان به خاطر آمارسنجی و استقبالی بوده است که خود آنها نسبت به نمایش‌هایی از این دست نشان داده‌اند. کما این که کنسرت‌های بانوان هم همیشه در این سال‌ها با استقبال گسترده‌ای از سوی مخاطبان خانم روبه‌رو بوده است. خوشبختانه اجرای نمایش برای بانوان مورد توجه قرار گرفته و براساس بازخوردهایی که تا امروز داشته‌ایم، توانسته‌اند با این کار ارتباط برقرار کنند، به‌خصوص این‌ که تم نمایش حول محور زنان تاریخ‌ساز می‌گردد.

آزاده صالحی