یک باستان‌شناس موفق به کشف راز تمدنی باستانی  به نام  آرِتا  در ایران می شود. تمدنی مفقوده با خطی که از رازی بزرگ پرده بر می دارد؛ رازی که زندگی او را تغییر داده و دستخوش تلاطمی  بزرگ می‌کند، اما …» این خلاصه داستان «نفرین آرِتا » فیلمی از مجید کریمی است که از ماه پیش در سینماها اکران شده است. فیلمی که می‌توانست با توجه به موضوع خود، جزو آثار پرخرج سینمای ایران باشد که غالبا با حمایت دولتی ساخته می‌شوند، اما با کم‌ترین حمایت‌ها تولید شده و به نوبت اکران رسیده است. خبرنگار صبا با «مجید کریمی» مستندساز و کارگردان این فیلم، «شیرین بینا» بازیگر باتجربه فیلم، «شلر کی» بازیگر تئاتر و تلویزیون اهل ایلام که در این فیلم حضور داشته، «مهدی شیخ عیسی» بازیگر سوری _ لبنانی فیلم گفت‌وگویی ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید.

مجید کریمی کارگردان: از تمام بازیگران فیلم راضی هستم

بعد از سال‌ها حضور در عرصه مستندسازی، «نفرین آرِتا » فیلمی متفاوت از شما بود که رگه‌هایی از علائق شما در سینمای مستند را با خود به همراه داشت. نقطه آغاز این فیلم چگونه بود؟

من سال‌ها است فیلم مستند می‌سازم و در سال ۸۶ مستندی در منطقه هیمنه ساختم و بعد از آن سه کار دیگر تاریخی ساختم، تا اینکه در وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری موضوع تخریب تپه‌ها در جیرفت برای گنج‌یابی و خروج ۲۵ هزار شی باستانی از کشور توجه مرا جلب کرد. در پی این موضوع، به منطقه جیرفت رفتم و از این موضوع یک مستند سه قسمتی ساختم که قسمت اول آن به نام «دفینه» بعد از پخش خیلی مورد استقبال قرار گرفت و چون برای این مستند تحقیقات و پژوهش‌های زیادی انجام شده بود، می‌دانستم که تمدنی در این منطقه وجود دارد که از تمدن بین‌النهرین هم قدیمی‌تر است. این موضوع در ذهن من وجود داشت تا اینکه «جلال چاوشیان» ساخت یک فیلم سینمایی عاشقانه را به من پیشنهاد داد و بعد از خواندن فیلمنامه، به ایشان گفتم من موضوع خوبی درباره تمدن جیرفت ایران سراغ دارم که می‌توانیم به شکل فیلم داستانی این تمدن ارزشمند ایرانی را به همه معرفی کنیم. آقای چاوشیان گفت که این موضوع گیشه نخواهد داشت و موضوع قبلی گیشه دارد و فروش خواهد داشت. مدتی در این باره با هم گفت‌وگو کردیم و با بیان این نکته که وزارت میراث فرهنگی کمک خواهد کرد، ایشان موافقت کرد و من طرحی که در ذهن داشتم را برای نگارش به نویسنده دادم و به پیشنهاد آقای چاوشیان فیلمنامه اولیه توسط علی شاه‌حاتمی بازنویسی و مرحله تولید «نفرین آرتا» آغاز شد.

به نظر انتخاب لوکیشن‌های فیلم هم کار ساده‌ای نبود…

بسیاری از لوکیشن‌ها، مکان‌های باستانی است، چون ساخت مستندهای تاریخی باعث شده تا من بسیاری از لوکیشن‌های تاریخی را که دیگران اطلاعی از آن ندارند، بشناسم. بخشی از لوکیشن‌ها از مکان‌های تاریخی جیرفت و بخشی مربوط به شهرهای دیگر است. یکی از ویژگی‌های این فیلم سینمایی لوکیشن‌های بکر و ناب تاریخی و باستانی ایران است که امکان گردشگری هم در آنها وجود دارد، ولی هنوز ناشناخته‌اند. فیلم در لوکیشن‌هایی چون موزه ملی تهران، کرمان و جیرفت، شهرزیرزمینی رباط آغاج در خمین، غار چانخجیر در دلیجان و… فیلمبرداری شده است.

چگونه به گروه بازیگران این فیلم رسیدید؟

ابتدا بگویم که من به شخصه از تمام بازیگران فیلم راضی هستم چرا که آنها قصه را به ‌خوبی جلو بردند. باید به این نکته اشاره کنم که من قبلا اعتقادی به استفاده از بازیگران چهره نداشتم و گمان می‌کردم داستان و ساخت خوب فیلم، برای پخش و اکران کافی است ولی حالا نظرم تغییر کرده و فهمیدم در اکران موفق یک فیلم، نه سازمان سینمایی و نه هیچ جای دیگری اثرگذار نیستند.

یعنی مشکل ندادن سانس به فیلم‌ها از همین جا می‌آید؟

بله، یک سینمادار به ‌راحتی یک فیلم را اکران نمی‌کند و به فیلم سانس نمی‌دهد چون می‌خواهد فیلم کمدی پخش کند و فروش فیلم کمدی را بیشتر از فیلم فرهنگی می‌داند. به همین دلیل اگر بازیگر معروف و چهره در فیلم وجود نداشته باشد، فیلم محکوم به شکست است. به عبارتی دیگر، سینمادارها اصلا محتوا برایشان مهم نیست و فقط بازیگران چهره برایشان اهمیت دارد و همین باعث می‌شود فیلمساز بسیاری از امکانات برای دیده شدن اثرش را از دست بدهد.

با توجه به موضوع فیلم، وزارت میراث فرهنگی  چقدر با شما همکاری داشت؟

در حد خیلی کم! موضوع این فیلم درباره قدیمی‌ترین تمدن بشری در ایران و جهان، یعنی تمدن آرِتا (تمدن جیرفت) است که با داستانی سفری به دل تاریخ ایران باستان، به معرفی و رمزگشایی رازهای این تمدن کهن پرداخته است. تمدن آرِتا، از تمدن سومر در بین‌النهرین نیز قدیمی‌تر است و بزودی توسط پروفسور یوسف مجیدزاده با پیگیری‌های چندین ساله‌اش، تغییر بزرگی در کتاب‌های تاریخ هنر ایجاد شده و کهن‌ترین تمدن بشری، تمدن آرِتا قلمداد خواهد شد. با این اوصاف، همکاری نکردن وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در مشارکت مالی فیلم، چالش اصلی من در ساخت «نفرین آرِتا» بود چون در نامه‌نگاری‌های اولیه قول همکاری داده شد، ولی این همکاری مالی، هیچ وقت به سرانجام نرسید. البته از آنجا که لوکیشن‌های ما زیر نظر این وزارتخانه بود، در زمینه فیلمبرداری در مکان‌های تاریخی با ما همکاری کردند! البته باید بگویم که من نگذاشتم در تولید فیلم خلل وارد شود. آقای چاوشیان یک تهیه‌کننده سالم و درست و نازنین است و طبق قرار اولیه ایشان اخذ پروانه ساخت و نمایش را برعهده داشتند و مابقی کارها را خودم انجام دادم و هزینه ساخت فیلم را نیز خودم پرداختم، چون در ابتدا برای ساخت فیلم بودجه‌ای کنار گذاشته بودم و مابقی قرار بود که از طریق وزارت میراث تامین شود که چون این کار انجام نشد، ناچار شدم آپارتمانی را که داشتم، برای تامین هزینه‌های تولید این فیلم بفروشم!

 در مقام کارگردان چقدر از این فیلم رضایت دارید؟

در کل من از خروجی کار راضی هستم، ولی اگر بودجه بیشتری داشتم فیلم خیلی بهتر ساخته می‌شد، چون بودجه کافی خصوصا روی کیفیت چنین فیلمی بسیار تاثیرگذار است. فیلمسازانی که درباره چنین موضوعاتی فیلم می‌سازند از همان ابتدا می‌دانند که ممکن است گیشه فیلم آنها به اندازه فیلم‌های کمدی و عاشقانه نباشد و آگاهانه وارد این ژانر می‌شوند. حتی اگر این فیلم در گیشه موفق نباشد، در آینده همچنان درباره تاریخ و تمدن باستانی ایران با فضای ماجراجویانه فیلم خواهم ساخت. اگر فیلم‌ها به درستی اکران شوند، می‌بینیم که مردم از فیلم‌های فرهنگی هم حمایت می‌کنند. این فیلم‌ها به اندازه فیلم‌های کمدی، می‌توانند سرگرم‌کننده و جذاب باشند و دانش مخاطب را هم بالا ببرند.

شیرین بینا، بازیگر: نقشی که در کارنامه بازیگری من نظیر نداشت

همکاری با فیلم «نفرین آرِتا» که از کارهای متفاوت کارنامه شما به شمار می‌رود، چگونه شکل گرفت؟

من شناخت زیادی از مجید کریمی کارگردان فیلم نداشتم ولی می‌دانستم که ایشان مستندساز بنامی است. زمانی که از من دعوت به همکاری کرد، خوشحال شدم و فرصتی خواستم تا فیلمنامه را مطالعه کنم. برای پذیرفتن یک پیشنهاد، اول از همه شخصیت‌پردازی و پیرنگ درست فیلمنامه برایم اهمیت دارد که دو پاره نباشد و بعد از آن، گروه کارگردانی و سوم جایگاه نقش من در فیلمنامه برایم اهمیت دارد و این سه مورد اگر درست باشد کار را خواهم پذیرفت. فیلمنامه «نفرین آرِتا» آنقدر جذاب و پرکشش بود که به یک باره همه آن را خواندم. نقش پیشنهادی من متفاوت از نقش‌هایی بود که تاکنون بازی کرده بودم. برای همین دلیل بازی در این نقش را دوست داشتم و چون باید با تیپ و کاراکتر نقش آشنا می‌شدم، آقای کریمی هشت جلسه دورخوانی با همه بازیگران ترتیب داد و همه با هم ساعت‌ها، نقش‌ها را تحلیل می‌کردیم تا آنچه را که مد نظر کارگردان بود، در بیاوریم.

نقش زمان که یک پیشگوست، در کارنامه شما نقش خاصی است. نقش را چقدر دوست داشتید؟

در گذشته افراد برای گنج‌یابی همراه خودشان، پیشگویی می‌برند تا در پیدا کردن گنج آنها را راهنمایی کند. برای اینکه این نقش را ایفا کنم با وجود فرصت کم، تحقیقات میدانی انجام دادم تا بتوانم مثل رمال‌ها و فال‌گیرها بازی کنم. در نهایت نقشم را دوست داشتم چون متفاوت از آن چیزی بود که تاکنون بازی کرده بودم و برای کسب تجربه در لوکیشن‌های فوق‌العاده زیبای ایران مشتاق بودم.

تجربه حضور در مکان‌های باستانی ایران در این فیلم چقدر جذابیت داشت؟

حضور در لوکیشن‌های خاص باستانی و پناهگاه‌های زیرزمینی تجربه بسیار جالبی بود. دیدن دست‌انگاره‌های باستانی که در حمله مغول‌ها به ایران ایجاد شده بود تحسین‌برانگیز بود و من از توانایی و مهارت مردم آن ناحیه برای اختفای خودشان از آسیب مهاجمان و دشمنان متحیر بودم. یکی از لوکیشن‌های فیلم، غارهای استلاتیکی و استلاکمیتی در چال نخجیر بین شهر نراق و دلیجان بود که از شگفت‌انگیزترین و قدیمی‌ترین غارهای دنیا به شمار می‌رود.

با کارگردان و گروه بازیگران که صحبت می‌کردم از فضای یک دست در پشت صحنه می‌گفتند که به خروجی فیلم کمک کرده است. شما در این زمینه چه نظری دارید؟

بله، همانطور که درباره مجید کریمی فکر می‌کردم، تسلط فوق‌العاده‌ای بر کار داشت. او اطلاعات تاریخی زیادی درباره باستانشناسی و تمدن آرِتا دارد. کار خیلی حرفه‌ای پیش رفت و خیلی خوشحالم که با ایشان کار کردم، ضمن اینکه در دوران ضبط این فیلم من بیمار بودم و ایشان با من خیلی همکاری کرد تا با حال مریضم، بتوانم نقش را به ‌خوبی بازی کنم. در ضمن همه بازیگرانی که در این فیلم با هم همکاری می‌کردیم حرفه‌ای و کاربلد بودند و شلر کی، از دوستان عزیزم بسیار با شخصیت و با اخلاق است که نقشش را خیلی خوب بازی کرد و امیدوارم همه بچه همواره‌ خوب و موفق باشند.

بازی در کدام صحنه فیلم برای شما جذاب‌تر بود؟

یک سکانس اکشن با شلرکی و ابتسام بغلانی داشتم که در آن صحنه با هم زد و خورد داشتیم و امیدوارم که این صحنه جذاب شده باشد.

فیلم را با تماشاگر دیده‌اید؟

من چون در حال حاضر ایران نیستم هنوز نتوانسته‌ام فیلم را در سینما تماشا کنم. امیدوارم فیلم «نفرین آرِتا» مورد پسند مخاطبین قرار بگیرد و مردم از دیدن این فیلم لذت ببرند.

شلر کی، بازیگر: ایفای نقش یک زن باهوش ایرانی برایم مهم بود

بازی در «نفرین آرِتا» اولین حضور سینمایی شما، چگونه شکل گرفت؟

من سال ۱۳۹۵ در رشته بازیگری وارد دانشگاه شدم و اولین استاد من مجید کریمی کارگردان «نفرین آرِتا» بود. به گفته آقای کریمی، من از دانشجویان پرتلاش این رشته بودم. سال ۱۳۹۹ فارغ‌التحصیل شدم و مدتی از ایشان خبر نداشتم تا اینکه سال ۱۴۰۰ که پیش تولید «نفرین آرِتا» شروع شد؛ ایشان با من تماس گرفت و قصدش این بود که یک بازیگر جدید معرفی کند. از من برای بازی در این فیلم تست گرفت و در تست پذیرفته شدم.

کاراکتر دکتر مینا چه شاخصه‌ای برای شما داشت و چقدر جذاب بود؟

کاراکتر مینا برای من نقش چالش‌برانگیزی بود، چون مینا مادر بود و من در واقعیت مادر نیستم و حس مادرانه را تجربه نکرد‌ه‌ام، ضمن اینکه مینا دکترای باستان‌شناسی داشت و در مقام یک دکترباستان‌شناس، امکان اشتباه در این حوزه وجود نداشت، به همین خاطر همانطور که اشاره کردم، من در حوزه باستان‌شناسی خیلی تحقیق کردم و خیلی فیلم دیدم. البته نسبت به بازی‌های خودم خیلی سخت‌گیر هستم، ولی در کل با وجود چالش‌هایی که با آنها رو به ‌رو بودم، از بازی خودم راضی هستم و البته می‌دانم که راهی طولانی را در این مسیر در پیش رو دارم. اما درباره «نفرین آرِتا» یکی از شاخصه‌های من برای بازی در فیلم این بود که چنین فیلمی درباره تاریخ تمدن ایران باستان تاکنون ساخته نشده بود و در مرحله بعد، نقش دکتر مینا که نشان ‌دهنده یک زن باهوش ایرانی است برایم جذاب بود و هوش و قدرت این کاراکتر را دوست داشتم. من تا پیش از بازی در این فیلم، در این لوکیشن‌ها حضور نداشتم و برای ایفای این نقش در فیلمی درباره باستان‌شناسی، ساعت‌ها فیلم دیدم تا متوجه شوم باستان‌شناسان در این موقعیت‌ها چطور رفتار می‌کنند. بازی در «نفرین آرِتا» برای من چالش بزرگی بود، چون هیچ اطلاعاتی درباره باستان‌شناسی نداشتم و راهنمایی‌های آقای کریمی و دیدن فیلم‌های مستند باستان‌شناسی برای ایفای این نقش بسیار راهگشا بود، ضمن اینکه فیلم در لوکیشن‌های سختی مثل تونل‌های دست کن باستانی و غار فیلمبرداری می‌شد. لوکیشن‌های بسیار سختی که جذاب هستند.

با توجه به پیشینه‌ای که از مجید کریمی سراغ دارید به نظر شما او چقدر تعیین‌کننده بود؟

من با آقای کریمی در دانشگاه هم کار کرده بودم و او همانطور که در دانشگاه جدی و ریزبین بود، در مقام کارگردان نیز همین گونه بود. در نهایت کار با ایشان برای من خیلی جذاب بود و با بقیه گروه هم مثل یک خانواده بودیم که همین قضیه باعث شد تا بر سختی کار غلبه کنیم و کار به خوبی، به نتیجه برسد. همه دوستان خیلی به من در شناخت نقش و موقعیت کمک کردند و از تک تک دوستان تشکر می‌کنم، به ویژه شیرین بینا که به واقع آن مدت را با هم زندگی کردیم و لحظات شیرینی را باهم گذراندیم.

اگر یک سکانس را بخواهید در «نفرین آرِتا» انتخاب کنید، کدام بخش فیلم برایتان خاطره‌انگیزتر است؟

لحظه‌ای که مینا مجبور می‌شود به خاطر فرزندش وارد بازی قاچاقچیان آثار باستانی شود؛ سکانسی تلخ ولی تاثیرگذار برای من بود.

مهدی شیخ عیسی، بازیگر: از بازی در این فیلم پشیمان نیستم

بازی در فیلم «نفرین آرِتا» که به تمدن ایران می‌پردازد، قطعا برای شما رمز و رازهایی داشته. چه شد که به این فیلم رسیدید؟

فیلمنامه‌ای که به دستم رسید، مطالعه کردم و آن را دوست داشتم. گرچه تاکنون به زبان فارسی نقشی بازی نکرده بودم ولی این چالش را دوست داشتم و تصمیم گرفتم به زبان دیگری فیلم بازی کنم. قبل از این درباره تمدن ایران مطالعه کرده بودم اما تا آن زمان درباره تمدن آرِتا چیزی نشنیده بودم ولی بعد درباره آن شروع به مطالعه کردم و برای من افتخار است که در فیلمی درباره تمدن باستانی ایران حضور داشته‌ام و بازی در مکان‌هایی که صدها سال پیش فرهنگ و تمدنی در آنجا وجود داشته و انسان‌هایی در آنجا زندگی می‌کردند، برایم بسیار شگفت‌انگیز بود.

همکاری با یک تیم ایرانی در تولید چقدر برای شما تازگی داشت؟

همکاران همگی خوب بودند و همان روز اول که دیدار داشتیم همه ارتباط خوبی با من داشتند. رامین راستاد و حمید رضا عطایی را گرچه از قبل نمی‌شناختم و در این فیلم با هم آشنا شدیم ولی در خلال این فیلم، خیلی با هم رفیق شدیم. به طور کلی من از کار در ایران خیلی چیزها می‌آموزم و همکاری با بازیگران حرفه‌ای و باسواد، حس خیلی خوبی به من می‌دهد و خوشحالم که در ایران کار کرده‌ام. آقای کریمی برای ساخت این فیلم خیلی تلاش کرد. او نسبت به ساخت این فیلم تعصب و دغدغه داشت و گرچه برای ساخت آن، چندان پشتبانی نشد ولی برای شناساندن تمدن باستانی ایران در این فیلم تمام تلاشش را به خرج داد.

 و میزان رضایت شما از بازی در این فیلم؟

احساس می‌کنم بهتر از این هم می‌شد این فیلم را بازی کنم. البته من پشیمان نیستم چون آدمی هستم که همیشه در حال یادگیری است و از هر کاری که انجام می‌دهم، مطلبی می‌آموزم.

مهدیه مالکی