احمدرضا حجارزاده – شیلان صلاح از بهترین و پرکارترین نویسندگان کشور است.گرچه او در رشته دندان‌پزشکی تحصیل کرده ولی سال‌هاست که به عنوان شاعر، نویسنده، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویس فعال بوده و تاکنون در این زمینه آثار بسیاری تالیف و منتشر کرده است. علاوه بر این، صلاح تاکنون کتاب‌های بسیاری را برای بچه‌ها نوشته و همچنین نگارش فیلم‌نامه‌هایی برای سینما، رادیو و تلویزیون بخشی از کارنامه حرفه‌ای اوست. با «شیلان صلاح» گفت‌وگویی درباره فعالیت‌های هنری و ادبی‌اش داشتیم.

شما در رشته دندان‌پزشکی تحصیل کرده‌اید. چطور سر از نویسندگی و شاعری برای کودکان و نوجوانان درآوردید؟

من فعالیت هنری را در دوران کودکی با نقاشی و نوازندگی سازهای مختلف آغاز کردم و در نوجوانی به سرودن شعر روی آوردم. در واقع مدت­ها قبل از این‌که دندان­پزشک بشوم، شاعر بودم و این نتیجه زیستن در یک خانواده فرهنگی بود. پدرم (حسن صلاح، متخلص به سوران) از شعرای نامی کُرد بود و مادرم معلم دبستان. پدرم که اولین استاد ادبیات من بود، همیشه با دوستانش جلسات ادبی برگزار می­کرد و در رادیو به ­عنوان مجری ـ کارشناس، برنامه هایی پیرامون ادبیات فولکلور اجرا می­کرد. مادرم (فرح اثنی ­عشری) متولد شیراز بود و در انگلستان در رشته آموزش کودکان استثنایی تحصیل کرده بود. او آموزگاری خلاق و فعال بود و کتابخانه­ای در مدرسه (در محله تهرانپارس) داشت که من کتابدارش بودم. گاهی در نمایش ­های مدرسه­ای که مادرم کارگردانی می­کرد، بازی می­کردم. ناگفته نماند در دوران دبیرستان در تهران دوره ­های آموزش بازیگری را سپری کردم.

 نوشتن را ابتدا با چه گونه‌ای آغاز کردید؟ شعر کودک یا نمایشنامه و داستان؟

هیچ­کدام! با شعر بزرگسال. شعر کودک حوزه­ای تخصصی از ادبیات است. همان­طور که یک چشم­ پزشک باید اول پزشکی بخواند و بعد تخصص چشم­ پزشکی بگیرد، اغلب یا بهتر است بگویم همگی شاعران کودک و نوجوان پیش از فعالیت در حوزه کودک و نوجوان، شعر بزرگسال می­سروده ­اند، زیرا سرودن شعر برای کودک و نوجوان به مراتب کار سخت­تری است و حداقل دانش لازم برای ورود به این عرصه، آشنایی‌داشتن با اصول و مبانی شعر و تسلط بر انواع قالب­های شعر فارسی است.

آیا برای نمایش‌نامه‌نویسی و فیلم‌نامه‌نویسی دوره آموزشی گذرانده‌اید؟

بله، دوره­ های نمایش­نامه­ نویسی استاد ایوب آقاخانی و دوره­ های آنلاین فیلم­نامه­ نویسی استاد فریدون فرهودی را گذراندم. البته کتاب­های فراوانی را در این راستا مطالعه کرده­ام و از نقد و نظر بسیاری از استادان اهل فن بهره برده ­ام. در رابطه با ورودم به حوزه نمایشنامه­ نویسی کودک‌ونوجوان گفتنی‌ست گرچه از کودکی به هنرهای نمایشی علاقه ­­ای وافر داشتم اما سال­های طولانی تحصیل،کار درمانی و تدریس خارج از مرکز باعث شد از فضای تئاتر تهران دور بمانم. در بدو حضور در فضای تئاتر حرفه­ ای برای مدتی تنها به سرودن شعر برای نمایشنامه‌های کودک‌ونوجوان می پرداختم اما خوشبختانه با تجربه هایی که پس از سال­ها فعالیت به­ عنوان شاعر کودک‌ونوجوان کسب کرده بودم و با تلاش، مطالعه و گذراندن دوره ­های آموزشی موفق شدم به سرزمین سرسبز نمایش‌نامه­ نویسی کودک‌ونوجوان نیز قدم بگذارم و به ­طور مستقل برای بچه ­ها نمایش‌نامه بنویسم.

برای نوشتن نمایشنامه و فیلمنامه‌ها، آیا دغدغه خاصی دارید که بخواهید درباره آن بنویسید یا در برخورد با بچه‌ها و مردم، سوژه‌یابی می‌کنید؟

معمولاً دغدغه­ ای شخصی است که در برخورد با جامعه در من شکل می­گیرد، ولی گاهی هم سفارشی مطرح می‌شود که هم­سو با این دغدغه هاست و می‌تواند انگیزه را برای نوشتن دوچندان کند.

به نظرتان یک نمایشنامه خوب برای کودکان چه ویژگی‌های خاصی دارد؟

در دنیای ادبیات کودک‌ونوجوان اگر هم بر فرض محال، شاعر یا نویسنده ­ای­ اثرش را با اهداف آموزشی به نگارش درنیاورد، حداقل اتفاقی که رقم می­زند اینست که سلیقه زیبایی ­شناسی کودک را شکل می­دهد و مخاطب را با قالب شعر، داستان یا نمایش آشنا می­کند. با توجه به نظریه تئاتر پداگوژیک، نمایش برای کودکان عمدتاً رویکردی آموزشی دارد و صرفاً نباید آن را سرگرم­ کننده دانست. در ­حالی که تئاتر بزرگسالان در کنار سرگرم‌کنندگی، بر نقد مسائل روز تأکید دارد و به ندرت رویکرد آموزشی می ­یابد.

به کدام‌یک از نوشته‌های خود علاقه و تعلق خاطر بیشتری دارید؟

کتاب «پنکه‌جان شوتم کن»، چون در این کتاب نوع منحصربه فردی از شعر طنز را، چه از نظر فرم و چه از حیث محتوا، برای مخاطب نوجوان ارائه داده ­ام.کاریکاتورهای زیبای این کتاب،کار دوست هنرمندم لاله ضیایی است که جزو معدود کارتونیست­ هایی است که عمدتاً برای مخاطب کودک‌ونوجوان کار می­کند. این مجموعه ­شعر از دو بخش تشکیل شده: بخش نخست که گزیده ­ای از اشعار طنزم است که با توجه به مشکلات روزمره نوجوانان سروده شده و بخش دوم (بیژن­ نامه) که به درگیری­ های بامزه شخصیت نوجوانی به نام بیژن با سوسک­ های خانه می­پردازد که به نظرم برای مخاطب امروز سرگرم ­کننده و جذاب است.

 آیا وقتی یک کارگردان تصمیم به اجرای متن شما می‌گیرد، به عنوان نویسنده کنار او و گروه قرار می‌گیرید یا تولید اثر را کاملاً در اختیار نگاه و اندیشه کارگردان می‌گذارید؟

چون در دو سه سال اخیر اکثر کارهای من در شهرستان­ها اجرا شده، متأسفانه نتوانسته ­ام در جلسات تمرین­ یا حتی برای تماشای اجرای عموم در سالن نمایش حضور پیدا کنم اما دورادور با کارگردانان هم­ اندیشی و تبادل نظر می­کنم و معمولاً هم به نتیجه­ ای مطلوب می­رسیم، چون هر اجرا یک خوانش متفاوت از متن محسوب می‌شود. در حیطه اجرا به کارگردان آزادی عمل می­دهم اما در مورد خط اصلی داستان، شخصیت ­پردازی و دیالوگ­ها خیر.

از معضلات و وضعیت فعلی نمایشنامه‌نویسی کودک‌ونوجوان بگویید.

عدم تدریس رشته تئاتر کودک‌ونوجوان در دانشگاه­ها و آموزشگاه­ها،کمبود منابع آموزشی و عدم توجه مترجمان به ترجمه نمایشنامه­ ها­ی کودک‌ونوجوان خارجی، عدم سرمایه ­گذاری ناشران برای انتشار نمایشنامه ­های کودک‌ونوجوان، کم ­توجهی منتقدان به نقد دراماتیک نمایش­ های کودک‌ونوجوان و در آخر جشنواره ­محور شدن تولیدات از جمله معضلات نمایشنامه ­نویسی کودک‌ونوجوان در روزگار ماست.

 آرزوی بزرگ‌تان به عنوان نویسنده عرصه کودک‌‎ونوجوان چیست؟

بهبود ساختار آموزشی در مدارس و تمرکز بیشتر بر استعدادیابی و مهارت ­آموزی دانش ­آموزان.

 هیچ‌وقت رویای کارگردانی متون خودتان را داشته‌اید و سراغ آن رفته‌اید؟

خیر، دانش من از کارگردانی در حدی‌ست که بتوانم نمایشنامه یا فیلمنام ه­ای بنویسم که قابلیت اجرا داشته باشد و اگر روزی بخواهم کارگردانی کنم، به یک نمایشنامه­ خوانی ساده جهت آگاهی‌یافتن از بازخورد مخاطب نسبت به متن محدود خواهد بود.