مریم عظیمی– نمایش «میرزا مخنث» به نویسندگی و کارگردانی صالح رجایی پس از حضور در جشنواره تئاتر فجر به سالن قشقایی تئاتر شهر رسیده است. این نمایش با استفاده از عروسک نگاهی متفاوت به واقعه کرمان، حضور آقا محمدخان قاجار و نقش او در این واقعه دارد. در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار صبا با طراح و سازنده عروسک این نمایش را می‌خوانید.

در نمایش اخیر با عروسک‌هایی مواجه شدیم که طراحی خاصی داشتند و توجه مخاطب را جلب می‌کردند. لطفاً برایمان توضیح دهید این عروسک‌ها از چه متریالی ساخته شده‌اند و در چه دسته‌ای از عروسک‌ها قرار می‌گیرند؟

طراحی این عروسک‌ها از شیوه‌ای به نام «ماروت» الهام گرفته شده؛ روشی که در آن، بدن بازیگر و عروسک ترکیب می‌شوند. در فرم کلاسیک این سبک، معمولاً یک دست عروسک در اختیار بازی‌دهنده است و دست دیگر بازی‌دهنده ، سر عروسک را حرکت می‌دهد. اما این روش، حرکت عروسک‌گردان را تا حدی محدود می‌کند. برای همین، من تلاش کردم با اتصال عروسک‌ها به سر بازیگر، آزادی عمل بدن بازیگر را به‌طور کامل حفظ کنم. به این ترتیب، به هدف فاصله‌گذاری که در سبک اجرا مورد تاکید قرار داشت نزدیک تر می‌شدیم و در عین حال، مواجهه مستقیم بین عروسک با عروسک و بازیگر با بازیگر نیز ممکن می‌شد و این ارتباط دوگانه کاملا شکل می‌گرفت. این عروسک‌ها با تکنیک پاپیه‌ماشه (خمیر کاغذ) ساخته شده‌اند. برای ساخت‌شان از یونولیت یا قالب‌گیری خمیر استفاده کردیم.

یکی از عروسک‌هایی که در بخش‌هایی از نمایش دیده می‌شود، عروسک «گزارشگر» است. درباره طراحی و ساخت این کاراکتر توضیح می‌دهید؟

این عروسک قرار بود راوی یک ماجرای تاریخی در دل یک فضای پرآشوب باشد. بنابراین سراغ تمام عناصری رفتم که در ضبط و پخش صدا کاربرد دارند؛ مثل گرامافون، سی‌دی، ضبط‌صوت و کاست و سعی کردیم با ترکیب این عناصر، کاراکتری خلق کنیم که گویا قرار است یک روایت تاریخی را «ضبط» و «پخش» کند. برای متریال آن از کارتن استفاده کردیم که هم متریالی در دسترس بود و هم مفهوم «خارج‌شدن از زباله‌دان تاریخ» را القا کند. این عروسک، یک بخش مکانیکی هم دارد تا بتواند دهان باز کند و صحبت کند. برای همین از مکانیزم «ماپت» در ساخت آن استفاده کردیم، چون بیان و گفتار برای این کاراکتر از اهمیت زیادی برخوردار بود.

به نظر می‌رسد که عروسک‌ها در تئاتر مدرن، نقش بسیار پررنگ‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده‌اند. نظر شما در این باره چیست؟

این موضوع واقعاً باعث خوشحالی و امیدواری ما نمایش‌گران عروسکی‌ است. عروسک‌ها می‌توانند چه در قالب‌های کلاسیک و چه در شیوه‌های مدرن، بسیار تأثیرگذار باشند. یکی از قابلیت‌های بنیادین عروسک‌ها، از ابتدای تاریخ بشر تاکنون، این بوده که بتوان از طریق آن‌ها حرف‌هایی زد که شاید اگر از زبان انسان بیان می‌شدند، چندان پذیرفته نمی‌شدند. عروسک به ما این امکان را می‌دهد که از زبانی غیرمستقیم اما بسیار اثرگذار استفاده کنیم؛ زبانی که در صحنه تئاتر، می‌تواند روایتی متفاوت و عمیق خلق کند. برای من که در رشته نمایش عروسکی تحصیل می‌کنم، این موضوع همواره هیجان‌انگیز بوده است؛ به‌ویژه وقتی می‌بینم که این هنر در سالن‌های مطرح و بین مخاطبان جدی تئاتر رفته رفته جایگاه خود را می‌یابد.