نیره رضایی مطلق – همانقدر که جنگ تحمیلی ۱۲ روزه برای ایرانی‌ها یک موقعیت ویژه و استثنایی برای محک زدن روحیه مقاومت و همدلی‌شان بود، گفتن از آن خصوصاً به زبان هنر و تصویر نیز نیاز به ظرافت‌ها و ویژگی‌هایی خاص دارد. در این جنگ هر فرد با توجه به زاویه دید یا طرز تفکری که داشت به یک نگاه واحد یعنی وطن و حفظ ایران رسید به طوری که در آن برهه مقاومت و ایستادگی و همدلی سرفصل مشترک در تاریخ بشری شد. از همان روزهای اول حمله رژیم صهیونیستی به ایران بود که دوربین‌های مستندسازان هم روشن شد تا هرکدام داستان خود را از دل این جنگ روایت کرده مستندهایی با رویکردهای گوناگون بسازند. برخی از مستندها راوی آن‌روزهای سخت‌ شدند و با انبوهی از تصاویر میدانی جنگ همراه شدند که همین برای بسیاری از مخاطبان این‌گونه آثار یکی از عناصر جذابیت محسوب می‌شود برخی نیز سراغ آدم‌های بعد از جنگ رفتند و از زبان آن‌ها آنچه گذشته را روایت کردند تا تصویر روشنی از یک جنگ عقیده باشند. هر کس در این پرده عجایب کوشید فیلم خود را بسازد و حقیقت را از دریچه‌ای متفاوت به نمایش بگذارد. رسالت مستند هم کم و بیش همین است. یعنی بیان یک تفکر با استفاده هنرمندانه و خلاقانه از ابزارهای موجود. حالا پس از این جنگ مجموعه مستند «ملازمان حرم» توانسته‌ است با در نظر گرفتن شرایط موجود و پس از پشت سرگذاشتن روزهای ملتهب آثاری درخور تهیه کرده روی آنتن شبکه افق به نمایش بگذارند و اثری متمایز در ساحت محتوا و فرم به مخاطب ارائه‌ دهند.

مستند «ملازمان حرم» که اکنون به فصل ششم رسیده برای مخاطبان شبکه افق مجموعه‌ای نام آشناست. مجموعه‌ای که در نظرسنجی‌های شبکه پرمخاطب‌ترین برنامه بوده، با محوریت مادران، همسران و دختران شهدا نگاه زنانه‌ای به زندگی شهدای حرم دارد و قصه‌های زندگی شهدا را از دریچه نگاه زنانه بازگو کرده به تصویر می‌کشد. فصل ششم که به تهیه‌کنندگی شهرام ناصری و کارگردانی محسن اردستانی در حال تولید است و ۵ شنبه و جمعه‌ها ساعت ۲۰ روی آنتن افق می‌رود، ادامه‌ای است بر مسیر پنج فصل گذشته این مجموعه که در آن‌ها به روایت زندگی، مجاهدت و شهادت مدافعان حرم از زبان زنان آن خانواده پرداخته شده بود. اجرای این فصل از مجموعه نیز همچون گذشته بر عهده فضه‌سادات حسینی، مجری شناخته‌شده رسانه است. با محسن اردستانی در خصوص «ملازمان حرم» گفت‌وگو کردیم.

از شکل‌گیری «ملازمان حرم» که حالا به فصل ششم رسیده بگویید؟

تقریبا ۹ سال از اولین فصل این مستند می‌گذرد. سال ۱۳۹۳ در حالی که شبکه افق تجربه مستند «نیمه پنهان ماه» با اجرای خانم ابوطالبی را پشت سرگذاشته بود، همراه گروه تولید این ایده را به شبکه افق پیشنهاد دادیم و روایت زنانه از جنگ را به شکل مستند کلید زدیم.

ازهمان ابتدا نگاهتان به جنگ، زنانه بود؟

برای من جنگ همواره جلوه زنانه داشته چرا که اگر کسی به میدان می‌اید پشت سرش نام یک زن در مقام مادر، خواهر و همسر قرار دارد. نکته دوم برای من شکل مستندگونه این برنامه بود که با پرهیز از فضای استودیو و گفت‌وگو محور می‌خواستیم مستندوار به موضوع نگاه کنیم. شما را ارجاع می‌دهم به تأکید رهبر انقلاب در پرداختن به نقش فداکارانه همسران و مادران در دفاع مقدس که در تقدیر از کتاب «نورالدین پسر ایران» تنها نقص ان را نپرداختن به نقش فداکارانه‌ همسر این رزمنده عنوان کرده‌بود و ما نیز دقیقا می‌خواستیم این نقش را در جامعه پررنگ کنیم.

چطور به این شیوه از پرداخت در مستندتان رسیدید؟

به شخصه مستند را به ضبط استودیویی گفت‌وگو محور ترجیح می‌دهم چون وقتی در فضای خانه یا مزار شهید قرار می‌گیری حس واقعی و درستی از آن رویداد پیدا می‌کنی در حالی که استودیو کاملا رسمی و بدون جزئیات موثر است. برای من «روایت فتح» الگوی مناسبی برای مستندهای جنگی است شهید آوینی به جای انتخاب یک لوکیشن اطراف ورامین، وارد دوکوهه می‌شود و مستندش را در قلب جنگ و خاکی که همرزمانش آنجا شهید شدند تصویربرداری می‌کند. به قولی شرف المکان بالمکین، از این رو در هر قسمت هم به خانه شهید یا سرمزار او می‌رویم تا فضای زیست شهدا را نفس بکشیم. از زندگی شهدا آشنا می‌کند.

شما تجربه مستندسازی در لبنان و سوریه رادارید چگونه از فاطمیون به شهدای جنگ ۱۲ روزه رسیدید؟

از سال ۱۳۹۲ جزء فاطمیون بودم و اولین مستندهایم را برای فاطمیون ساختم اما در همان زمان ایده ملازمان حرم در ذهنم شکل گرفت و چون با برخی از این شهدا همرزم و رفیق بودم اولین فصل این مستند را با همسران شهدای فاطمیون آغاز کردم. فصل دوم سراغ مادران شهدای حرم رفتیم. می‌خواستیم جنس نگاه مادران به پسرانشان و سبک تربیتی و سبک زندگی مادران شهدا را نشان دهیم؛ اینکه چطور فرزندشان را تربیت کرده‌اند، که اغلب اهل مراعات بودند. فصول بعدی را هم بر حسب زمان و موضوع به همسران و سایر جنبه‌های زندگی شهدای حرم و دیگر شهدای دفاع مقدس اختصاص دادیم و در فصل پنجم که ۳۵ قسمت بود و در ماه رمضان ۱۴۰۳ روی آنتن رفت به شهدای طریق القدس و شهدای مدافع حرم پرداختیم.

فصول بعدی چطور؟

آخرین قسمت‌های فصل پنجم ملازمان حرم را به شهدای پرواز اردیبهشت اختصاص دادیم و در پی پیش تولید برای شهدای پیجر بودیم که جنگ ۱۲ روزه رخ داد و ما نیز دوربین مستندمان را به این سمت چرخاندیم تا روایتی تازه از مقاومت، مظلومیت و ایستادگی شهدای ایرانی در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی را به تصویر بکشیم.

از اتفاقاتی که در این مستند برایتان ماندگار شدند، بگویید.

در تمام این مستند دست خدا و حضور شهدا را حس می‌کنیم. در مستند سردار سید رضی موسوی متوجه شدیم وی فرزند معلول ۳۲ ساله‌‌ای دارد که کمتر کسی از آن مطلع است و ما توانستیم گفت‌وگوی متفاوتی را با او رقم بزنیم. پس از آن، در گفت‌وگو با همسرشهید سرمزار سردار حضور این جوان معلول و ارتباطی که با پدرش سرمزار داشت سکانس‌های عجیبی را رقم زد. یا درخصوص مستند شهید القدس سید عباس صالحی که بر اثر حمله به کنسولگری ایران در دمشق به شهادت رسید، همسرش پس از این واقعه ترسی از حضور در خانه شخصی‌شان در پردیس که با همسر شهید زندگی می‌کرده داشت و حضور ما را در منزل شهید با تردید پذیرفت اما در روز ضبط برنامه با حالی منقلب بیان کرد که دیشب شهید به خوابش آمده و گفته مهمان داریم خانه را برای حضور آنان آماده کن. به هرحال این لحظات هیچگاه در استودیو شکل نمی‌گیرد.

چگونه در انتخاب مجری به فضه سادات حسینی رسیدید؟

بخشی از رقم خوردن این لحظات را مدیون اجرای درست و دلی خانم حسینی هستیم. وی از فصل یک با برنامه همراه است. بخشی از موفقیت برنامه مدیون نیت پاک و درست خانم حسینی است که با مادران و همسران گپ می‌زند و اعتماد و ارتباط موثری که بین او و مهمانان برقرار می‌شود ما را به سمت درست ماجرا می‌برد.

به نظر می‌آید همچنان در هر موقعیتی به این مستند دلبسته‌اید؟

این مستند بخش همیشگی زندگی من است. هنوز بسیاری از شهدا هستند که باید به آن‌‌ها بپردازیم خصوصا شهدای ناشناخته که کسی تابه حال از ان‌ها یاد نکرده‌است. بسیاری از مادران و همسران هستند که بیننده این برنامه‌اند و منتظرند که یک روز نام فرزندشان را در این قاب ببینند. این کار آن‌قدر خیر و برکات دارد که آن را می‌توان در فرم و قاب‌های متفاوت ادامه داد.