روزنامه صبا – ژانر وحشت گونه‌‎ای پرمخاطب از سینمای کلاسیک و مدرن است و همواره بخش بزرگی از تولیدات صنعت سینمای جهان را به خود اختصاص می‌دهد. ژانری پرکشش و مالامال از تعلیق که گاه ترسی عمیق را به جان مخاطب می‌اندازد و گاه با تکیه بر المان‌های فراروانشناختی به بیان وهم‌انگیز زندگی می‌پردازد. سینمای وحشت در عصر نوین که دوران زوال روابط عاطفی و انزوای ناخواسته انسان را در برمی‌گیرد، ارتباط عمیقی با مخاطب برقرار می‌کند، چه تنهایی خود واژه‌ای هولناک برای بسیاری از انسان‌هاست. پس شرکت‌‎های تولید فیلم و سریال هموارهاز کار در این ژانر استقبال می‌کنند. هر سال رقابت شدیدی بین کمپانی‌های نام‌دار هالیوود برای خرید امتیاز اقتباس از آثار «استفن کینگ» سلطان وحشت ادبیات داستانی درمی‌گیرد و حتی بارها این شرکت‌ها پیش از چاپ آثار کینگ، با خالق «تلالو» قراردادهای هنگفتی می‌بندند. با وجود این ژانر وحشت در سینما و ادبیات داستانی ایران، کمتر با اقبال روبرو می‌شود. گذاشته از آثاری مانند «زار» یا «آل» که اولی حتی در جمع برترین فیلم‌های ترسناک سال ۲۰۱۷ قرار گرفت، کمتر اثری در سینمای ایران با موفقیت توام می‌شود. «شب بیست و نهم» هم که اواخر دهه ۶۰ خورشیدی در ایران تولید شد، از معدود آثار موفق سینمای وحشت نام گرفت. عجیب این‌که عناصر وحشت همواره در فرهنگ فولکلور ایران نقش پررنگی داشته‌اند. نمونه بارز مقایسه در این مبحث، قیاس سینمای وحشت ایران و ژاپن است. دو کشور باستانی با تاریخی سرشار و غنی از داستان‌های کهن که بسیاری از آن‌ها با تکیه بر عناصر وحشت‌زا روایت شده‌اند. سینمای وحشت در ژاپن با تکیه بر عناصری مانند «یوکای» که عنصری فرعی در ادبیات وحشت سرزمین افتاب تابان است (یوکای در ادبیات عامیانه ژاپن به همه موجودات ماورایی اطلاق می‌شود) یا «اونی» که به شیاطینی نامرئی و مسبب بلایای طبیعی در این فرهنگ محسوب می‌شوند، دستمایه خلق داستان‌های پرمخاطبی قرار می‌گیرند. «یوری» به ارواح زنانی اطلاق می‌شود که درپی انتقام از مردانی‌اند که به آن‌ها ستم روا داشته‌اند و نمونه بارز آن داستان «اوکیکو» دختری است که برای گریز از ازدواج با یک سامورائی خود را به چاه می‌اندازد و همین داستان به فیلم پرفروش «حلقه» بدل می‌شود. نگاهی به فرهنگ روایی فولکلور ایرانی نیز رد پای موجوداتی مانند از ما بهتران، آل و دوال‌پا را به خوبی نمایان می‌کند. موجوداتی که برخی خیالی و برخی با استناد به روایات مذهبی و نص صریح کلام وحی، حقیقی‌اند. اما چرا سینمای وحشت ایران نمی‌تواند به گرد پای این ژانر در خاور دور برسد؟ شاید فرهنگ عامه ایرانی هم به گردآورنده‌ای از اقلیمی دور مانند پاتریک لافکادوی هرن (نویسنده ایرلندی که با نام ژاپنی کویزومی یاکومو هم شناخته می‌شود) نیاز داشت تا روایت‌های محلی را به داستان‌های مکتوب بدل کند و فیلمساز و کارگردانی قهار مانند ماساکی کوبایاشی فیلمی بی‌بدیل همچون «کوایدان» را از آثارش به پرده نقره‌ای بکشاند. به نظر ژانر وحشت در ایران نیز می‌تواند با ایجاد آثاری قابل، جایگاه خود را بین مخاطبان پیدا کند اما چگونگی عبور از ادبیات فولکلور به سینمای  وحشت خود مقوله‌ای مفصل می‌طلبد. در این مقال با کریم لک‌زاده کارگردان و پژمان بازغی بازیگر نقش اول (صابر) در مینی‌سریال «اهل هوا» هم‌کلام شدیم تا علاوه بر صحبت درباره این مجموعه، از ضعف نمایان سینمای وحشت در ایران پرده برداریم.

پژمان بازغی، هنرپیشه پرکار و موفق سینما و تلویزیون ایران سال‌ها پیش در ژانر وحشت دایده شد. دمیدن روح در کالبد شخصیت «دکتر سهرابی» کاری بود که در کمرکش دهه ۸۰ به خوبی انجام داد تا نقشی ممتاز در کارنامه حرفه‌ای‌اش داشته باشد. بازی تکمیلی او کنار ستاره‌های آن سینمای ایران مانند فاطمه معتمد آریا، ماهایا پطروسیان، فرخ نعمتی و زنده‌یاد پرویز پورحسینی خاطرات خوبی برای بازغی که آن زمان هم هنرپیشه مطرحی بود رقم زد. حال او با گذشت بیش از یک‌دهه از اکران خواب لیلا، نقش‌آفرینی در این ژانر مهجور را تکرار کرد. بازی او در نقش صابر کنار همایون ارشادی به نظر نقطه قوت مجموعه می‌آمد اما خود بازغی با احترام از دیگر عوامل این مینی‌سریال یاد می‌کند. او اتفاقاً این ژانر را با سینمای وحشت خاور دور مقایسه می‌کند و معتقد است سرمایه‌گذاران سینما و تلویزیون ایران توجهی به این ژانر ندارند.

فکر می‌کنم این دومین بار است که شما را با اثری از ژانر وحشت می‌بینیم. اشتباه که نمی‌کنم؟

خیر اشتباه نمی‌کنید، سال‌‎ها پیش از «اهل هوا» و میانه‌های دهه ۸۰ بود که با «خواب لیلا» کنار بازیگران مطرحی مانند سرکارخانم‌ها فاطمه معتمد آریا و ماهایا پطروسیان و زنده‌‍نام پرویز پورحسینی نخستین تجربه‌ام در ژانر وحشت را کسب کردم.

به نظر فیلمی متفاوت بود.

خب وقتی شما نخستین فیلم دیجتیال تاریخ سینمای ایران را می‌بینید باید هم آن را کاری متفاوت بدانید. متاسفانه با وجود این امتیاز، خواب لیلا اکران مناسبی نداشت و این در حالی اتفاق افتاد که آقای کلاری زحمات زیادی برای آن کار متقبل شد.

فکر می‌کندی دلیل اکران نامناسب خواب لیلا و در نظرگاه کلی موفق نبودن ژانر ترسناک در ایران چه دلیل دارد؟

همه چیز مشخص است! سرمایه‌گذارهای سینمای ایران اقبالی به ژانر دلهره و وحشت نشان نمی‌دهند. در حالی که شما در خاور دور عکس این موضوع را می‌بینید. توزیع‌کنندگان هم می‌‌گویند این گونه از فیلم و سریال در سبد ما نیست. تلویحاً می‌گویند تنها به ژانر کمدی اهمیت می‌دهیم. نمی‌دانم این سطح‌بندی از کجا آمده و چه کسی آن را انجام می‌دهد؟ چه کسی سطح سلیقه مردم را تعیین می‌کند؟ این چه نگاهی است؟! اگر از سینما به هنر هفتم تعبیر می‌شود پس اینجا همه نگاه‌ها نباید معطوف یک ژانر خاص باشد. اینکه فیلم کمدی فروش دارد و مخاطب همیشگی خود را دارد واقعیتی انکارناپذیر است اما چرا این مدل تفکر بین کسانی که رسانه دست‌شان است وجود دارد؟! این را ‌که فلان ژانر اولیت است و بهمان ژانر نیست، چه کسی تعیین می‌کند؟

کار با کریم لک‌زاده چطور بود؟

بدون اغراق کار متفاوت و ارزشمندی بود. آقای لک‌زاده و همه عوامل و گروه تولید این کار بسیار باسواد بودند. گمان می‌کنم فقط همایون ارشادی عزیز و بنده بازیگران حرفه‌ای این کار بودیم ولی از مدل ساخت این مجموعه، مدل کارگردانی، فیلمبرداری، صداربرداری، گریم و … همه آن‌ها که در شیراز حضور دارند، حقشان این است که در سینمای ایران بیشتر دیده شوند.

اهل هوا مینی‌سریال به نظر می‌رسد و هنوز زمان پخش این مجموعه مشخص نشده، شما خبر تازه‌ای در این زمینه دارید؟

درباره مینی‌سریال حق با شماست. این مجموعه در ۵ قسمت تولید شده است اما درباره زمان پخش آن من هم چیزی نمی‌دانم.

شما به مولفه‌های ژانر ترسناک در سینما و ادبیات باور دارید؟

مگر می‌شود نداشته باشم؟ البته به بعضی از آن‌ها. برای نمونه موجودی به نام جن در سینمای وحشت داریم که در همه ادیان الهی رویش تاکید می‌شود و در قرآن کریم و تورات و دیگر کتب مقدس درباره‌اش صحبت شده ولی در باورهای مردم گاه خرافات هم با این المان‌ها ترکیب شده است.

فیلم‌های مورد علاقه‌تان در این ژانر چیست؟

بدون شک فیلم «جن‌گیر» که چند بار آن را دیده‌ام و واقعا فیلم ترسناکی است. البته فیلم «طالع نحس» هم از آن دسته کارهای مطرح سینمای وحشت است اما مثل جن‌گیر ترسناک نیست.

کمی درباره داستان مجموعه و نقش خودتان درآن صحبت می‌کنید؟

بازی در نقش اول این مینی‌سریال برعهده من بود و داستان از آنجا شروع می‌شود که «صابر» همان نقش اول مجموعه چنده خمره قدیمی پیدا می‌کند، غافل از آنکه در آن خمره‌ها چند جنازه نهفته است.

پس باید خیلی ترسناک باشد!

اتفاقاً اصلاً این‌طوری نیست! اهل هوا خیلی هم ترسناک نیست. در واقع بیشتر روایت گذر زمان است و برخی شخصیت‌ها که می‌می‌رند و …

و کار جدیدی را آغاز کرده‌اید؟

 بله به تازگی بازی در مجموعه تلویزیونی «نیکان» را پشت سر گذاشتم ولی این روزها بیشتر به تدریس برای بچه‌های ۴ تا ۱۴ سال در موسسه سینما آواد می‌پردازم. بخشی از این تدریس درباره سینما و بخشی دیگر درباه شیوه‌های زندگی است.

یاسر سماوات

انتهای پیام/