روزنامه صبا – جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، بدون شک بزرگترین اتفاق تاریخ معاصر ایران، پس از انقلاب شکوهمند اسلامی است. حماسه هشت سال پایداری مردم ایران در جنگی تمام عیار و ویرانگر، هرگز در تاریخ این مرز و بوم به محاق نخواهد رفت. این جنگ اما در آیینه رسانه، بیشترین بازتاب را در قالب کتاب (خاطره نگاری در وهله نخست و ادبیات داستانی در مرتبه بعد) داشته است. آمار مستخرج از خانه کتاب و ادبیات ایران از انتشار حدود ۱۰ هزار جلد کتاب با موضوع جنگ ایران و عراق خبر می‌‎دهد تا با استناد به این رقم، سینما و تلویزیون در پردازش به این رویداد بزرگ، جایگاه دوم را بین رسانه‌ها در اختیار داشته باشند. سینمای جنگ  در ایران به طور عموم (عطف به نظریه مشترک چهارگانه سینما و ادبیات دفاع مقدس از احمد شاکری و یاسر سماوات که این سینما را در چهار گروه سینمای جنگ، سینمای مقاومت، سینمای پایداری و سینمای دفاع‌مقدس دسته‌بندی کرده‌اند) از میانه دهه ۷۰ و با فاصله گرفتن چندساله از آتش‌بس بین ایران و عراق در ۱۳۷۶ خیزش چشمگیری داشت و این روند رو به رشد در آوان سده پانزدهم خورشیدی نیز ادامه دارد. به بیان بهتر، مطابق فرضیه لئو تالستوی، هرچه از زمان وقوع جنگ فاصله بگیریم، پردازش به این رویداد، فرمی پخته‌تر به خود می‌گیرد. جشنواره چهل و یکم فجر نیز با حضور چند فیلم در ژانر جنگی، داغ‌ترین تولیدات سینمای جنگ را از تنور سینمای ایران بیرون کشید و روی پرده نقره‌ای به نمایش گذاشت. نگاهی هرچند مجمل به فیلم‌های ژانر جنگی (با ذکر زیرشاخه‌هایش) ادای دینی است به این ژانر پراهمیت در سینمای معاصر ایران.

سرهنگ ثریا؛ درام سینمای جنگ

یکی از زیرشاخه‌های این ژانر، خود «سینمای پایداری» است. داستان فیلم‌های ژانر پایداری یا مستقیم در پشت جبهه‌ روایت می‌شود یا به موازات آن (اغلب در سال‌های پس از جنگ) روایت می‌شود. «سرهنگ ثریا» ساخته لیلی عاج از این منظر فیلم خاصی در ژانر پایداری محسوب می‌شود. شاید عاج بتواند پس از نرگس آبیار، دومین فیلمسازی باشد که در یکی از ژانرهای جنگی نگاه‌ها را به خود معطوف کند. همچنین بازی ژاله صامتی در این فیلم، نقش‌آفرینی مریلا زارعی در شیار ۱۴۳ را به ذهن متبادر می‌کند. البته باید توجه داشت که فیلم آبیار در گروه «سینمای پایداری» دسته بندی می‌شود.

غریب؛ یک داستان بلند!

فیلم «غریب» به کارگردانی محمدحسین لطیفی هم در تقسیم‌بندی چهارگانه آثار جنگی، در زیرشاخه «سینمای جنگ» طبقه‌بندی می‌شود. فیلمنامه غریب اما درواقع یک داستان بلند است! (داستان بلند به داستانی اطلاق می‌شود که برخلاف رمان زمان محدود و شخصیت‌های اصلی اندک دارد) چه این فیلم به یک برهه سه هفته‌ای و مشخصاً ماجرای جنگ ۲۲ روزه کردستان با مقاومت قهرمانانه شهید محمد بروجردی ملقب به مسیح کردستان می‌پردازد. مشخصه این فیلم اما بازی بابک حمیدیان در نقش اصلی «غریب» است.

حمیدیان پیش‌تر با حضور در نقشی مشابه در فیلم «چ» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، با جان بخشیدن به نقش شهید اصغر وصالی موفق به دریافت سیمرغ بلورین شد. حالا حمیدیان این بار با نقش محمد بروجردی به کردستان بازگشته و شاید نیم‌نگاهی به پرواز سیمرغ‌ در آن حوالی هم داشته باشد.

«سینما متروپل»؛ نمونه‌ ژانر مقاومت

در تقسیم‌بندی چهارگانه سینمای جنگی، «سینمای مقاومت» جایگاه بسیار ویژه‌ای از دهه ۶۰ تا کنون داشته است. این ژانر به گونه‌ای از فیلم‌های جنگی اطلاق می‌شود که صحنه آن‌ها، مشخصا پشت جبهه است و اغلب به جنگ شهرها می‌پردازد. تفاوت این ژانر با سینمای پایداری نیز در زمان روایت آن‌هاست (زمان فیلم‌های سینمای مقاومت در سال‌های جنگ و زمان فیلم‌های سینمای پایداری سال‌های پس از آتش‌بس بین ایران و عراق است) گذشته از این‌که نام فیلم، یادآور فیلم «متروپل» ساخته مسعود کیمیایی است، موضوع آن نیز بی‌شباهت به فیلم «آبادان ۱۱۶۰» ساخته مهرداد خوشبخت نیست. چه هردو فیلم در آبادان و در زمان حصر این شهر روایت می‌شوند و موضوع هر دو فیلم نیز «رسانه در زمان حصر آبادان» است.

اتاقک گلی؛ یک هفت سامورایی مدرن!

فیلم «اتاقک گلی» ساخته محمد عسگری بین فیلم‎‌های جنگی جشنواره چهل و یکم در ژانر «سینمای پایداری» قرار می‌گیرد (سینمایی که مقاومت مردمی پس از پایان جنگ را دستمایه خود قرار می‌دهد) و ماجرای هجوم منافقان به روستاهای اطراف کرمانشاه (بعد از آتش بس) را روایت می‌کند. این میان اهالی یک روستا به مقاومت برمی‌خیزند و شاهو، شخصیت اصلی فیلم از رزمندگان برای همراهی مردم روستای خود درخواست کمک می‌کند و اغلب این رزمندگان به شهادت می‌رسند. این ماجرا شما را یاد کدام شاهکار سینمای جهان می‌اندازد؟ اگر خاطره «هفت سامورایی» ساخته آکیرا کوروساوا در ذهن شما تداعی شد، بیراه نرفته‌اید! شباهت خط داستانی این فیلم با «هفت سامورایی» یا «هفت دلاور» که نسخه هالیوودی هفت سامورایی محسوب می‌شود، به خوبی نمایان است. حتی خرده روایت عاشقانه شاهو و خزال هم فیلم را از این شباهت نجات نمی‌دهد. به هر حال، فیلم اتاقک گلی به شدت مورد توجه حاضران در پردیس سینمایی ملت قرار گرفت و تماشاگران حدود یک دقیقه پس از پایان برای عوامل سازنده دست زدند.

شماره ۱۰؛ زنده‌باد تعلیق!

جدیدترین ساخته حمید زرگرنژاد هم در تقسیم‌بندی ما به ژانر «سینمای جنگی» تعلق می‌گیرد. سینمایی که مستقیم به خود جنگ می‌پردازد. شاخصه این فیلم استفاده از عنصر تعلیق در خط روایی داستان موقعیت است. اصولاً ژانر جنگی به خودی خود گونه‌ای پر از تعلیق و اتفاقات غیرمنتظره و غافلگیرکننده است و همین ویژگی سینمای جنگ را حتی در هالیوود به سینمایی ممتاز بدل ساخته است. روایت داستان فرار از اردوگاه اسرا از آن دسته ماجراهایی است که مخاطب را با خود همراه می‌سازد. شاید بهترین نمونه این فیلم‌ها «بازداشتگاه شماره ۱۷» ساخته بیلی وایلدر به سال ۱۹۵۳ باشد.

گل‌های باوارده؛ بازهم جنگ، بازهم آبادان

نام ابتدایی فیلم مهرداد خوشبخت، «پالایشگاه» بود که در بازنویسی متن فیلمنامه به «گل‌های باوارده» تغییر نام داد. این فیلم نیز به ژانر «سینمای مقاومت» تعلق دارد. فیلمی درباره پالایشگاه آبادان در خلال سال‌های دفاع مقدس که در این فیلم نیز خوشخبت دوباره مانند «آبادان ۱۱۶۰» سراغ شهر استراتژیک کشورمان در جنگ تحمیلی رفته است. یکی از ویژگی‌های سینمای مقاومت، نگاه ویژه به تلاش نیروهای غیرنظامی در جریان جنگ بوده که در این فیلم خوشبخت به خوبی آن را به تصویر کشیده است. ‌

پژمان فخارمنش

انتهای پیام/