در پرونده چالشی این هفته صبا به  سراغ نمایش آیینی- مذهبی تعزیه در ایران رفته‌ایم. همان‌طور که  می‌دانیم تعزیه‌خوانی در تاریخ و فرهنگ ایران به ویژه در جامعه شیعیان اهمیت بسیاری دارد و تأثیر مهم و شگرف فرهنگ نمایش تعزیه‌خوانی در الگوهای رفتاری مردم و فرهنگ و هنر آنان، بسیار نمایان است. اینکه چرا این هنر والا با این کارکرد متمایز و قوی نسبت به دوره‌های پیشین برجستگی کمتری دارد، سوال چالشی این هفته صبا است. خبرنگار صبا برای پاسخ به  این پرسش به سراغ پژوهشگران برجسته ایرانی، پیشکسوتان تعزیه در اجرا و علوم دانشی این رشته رفته است. در ادامه با این گفت و گو همراه ما باشید.

داوود فتحعلی بیگی(پژوهشگر وکارگردان نمایش ایرانی):نوآوری در تعزیه خرابکاری است

تعزیه همچنان در ایران در حال اجرا شدن است. اما اگر قلمرو و هنر نمایش امروز از آن کم بهره است یک بخشی از آن به این دلیل است که افراد مطالعه روی این مسئله ندارند و دانش ساختار نمایشی تعزیه را نمی‌دانند. با این وجود شاهدیم که تعزیه که بخشی از آن مبتنی بر تاریخ مذهب و شیعه هست حداقل در دهه اول محرم و صفر در اقصی نقاط ایران اجرا می‌شود. در تهران هم تعزیه هایی اجرا می‌شود اما متاسفانه دیگر  شور و حال تکایای قدیم را ندارد. شهرداری و اداره ارشاد بانی برخی از این تعزیه‌ها بودند. اما اگر قرار بر اجرای تعزیه خوب باشد، نیاز به سرمایه‌گذاری و حداقل ۶ ماه زمان برای آمادگی است. منتها چون بعضی نهادها با فکر مناسبتی به سراغ این موضوعات و مضامین می‌آیند این زمان‌بندی را در نظر نمی‌گیرند. در بعضی جاها خصوصا روستاها  تعزیه به همان شکل اصیل و قدیمی خود حفظ شده و با همان قراردادهای سنتی و اصیل اجرا می‌شود. برای خود بنده دیدن تعزیه در تفرش بسیار دلنشین‌تر است تا بخواهم تعزیه را در محوطه تئاتر شهر ببینم. چرا که معماری و فضای حال و هوای تعزیه در این روستاها حفظ شده است. حال آنکه در جلوی تالار وحدت تعزیه ای اجرا می‌شود که هیچ ارتباطی با فضاسازی و معماری تعزیه خوانی ندارد. به طور کلی تعزیه در فضای باز و گله گشاد هیچ تمرکزی را برای تعزیه خوان و تماشاگر به وجود نمی‌آورد.  به طور کلی نوآوری در نمایش آیینی معنا ندارد و نوآوری کردن خراب کردن تعزیه است. مثلاً قبای جلوی باز تعزیه مبنای قراردادهای حرکتی و بدنی شبیه خوان در تعزیه است. وقتی گروهی لباس عربی  سرتاسر بسته را به شبیه خوان می پوشاند، مسلماً شبیه خوان او نمی‌تواند قراردادهای حرکتی مانند دامن همت به کمر زدن، که به نشانه آماده رزم شدن است را نشان دهد! این حرکات همه از کنایات رفتاری برگرفته شده است  و در تعزیه به عنوان یک اصول حرکتی  جانمایی شده است. حالا فرض کنید که همین تعزیه خوان با قبای جلو بسته می‌خواهد سوار اسب شود!  این‌ نوع نوآوری ها بیشتر خرابکاری است همینطور  اختلاط در رنگ‌ها هم به همین شکل، وقتی در تعزیه مبنا بر این قرار است که اشقیاخوان با لباس قرمز بیاید، این رنگ قرمز از آیه‌ای در قرآن بر گرفته شده است ؛که لباس اهل جهنم را با شراره‌ای از آتش توصیف کرده است و در تعزیه به رنگ قرمز در آمده است، اما شاهد بودم که اشقیا خوانی در تعزیه با لباس سیاه آمده بود، در حالی که اشقیاخوان که عزادار امام حسین نیست!  همینطور  اهل بهشت در قرآن با لباسی از حریر سبز  توصیف شده است. بنیانگذاران تعزیه با نشانه‌ شناسی رنگ‌هایی را برگرفته از کتب و مستندات  این  متون نمایشی فراهم آوردند، پس گونه اختلاطات در این متون، بدون دانش از قراردادها خرابکاری است.