قطار جشنواره فیلم کوتاه پس از گذر پرمخاطره از ایستگاه سی و نهم، امسال به ایستگاه چهلم رسید. ایستگاهی که هم مقصد و هم مبداء شروع یک حرکت جدید تا نیل به مقاصد بعدی است. در حاشیه این روزهای پراضطراب، جشنواره‌های فرهنگی و هنری با دیدگاههای نوگرایانه‌تر، بیانگر وجود محافل امنی هستند برای افکار واپس زده ای که در قامت یک فیلم،  موجز و کوتاه نقش می‌بندند، فارغ از اینکه این آثار تا چه اندازه هنری و حرفه ای هستند، از آن حیث قابل اهمیت‌اند که انعکاس تکانه هایی‌اند از نگاه فیلمساز امروز ایرانی که آشکار شدنش، مولد جریان فرهنگی در ایران است. خبرنگار صبا با پاسداشت این رویداد فرهنگی با مهدی آذرپندار مدیرعامل انجمن سینماجوان و دبیر جشنواره گفت و گویی داشت که در ادامه می خوانید.

قطار فیلم کوتاه از ایستگاه سال گذشته به امسال رسید، جشنواره فیلم کوتاه سال قبل با حواشی فراوانی روبرو بود و شما به عنوان دبیر آن جشنواره و جشنواره پیش رو، حتما تجربیات متفاوتی را در این دو سال از سرگذرانده‌اید، دوست دارم در ابتدا درباره همین تغییرات صحبت کنید…

مشخص است که فضا، فضای پارسال نیست و این مسئله کاملا قابل رصد است. البته این مسئله قابل پیش بینی بود، از این جهت که پارسال هم بنده در تماس تلفنی ایی که با کارگردانان کوتاه ساز داشتم، برایشان توضیح می‌دادم که هیچ فیلمسازی برای حضور در هیچ جشنواره و فستیوالی بعدها محکوم نخواهد شد، خصوصا که جشنواره در کشور خودش باشد. زمانی هست که یک فیلمساز درست در وسط جنگ کشورش با کشوری دیگر در جشنواره کشور مخالف شرکت می‌کند، در اینصورت ممکن است این مسئله هموطنان را متاثر کند، اما حواشی اینچنینی پیش از این که حتی بخواهد در حد و اندازه یک مسئله قابل اعتنا باشد، بیشتر یک بازی سیاسی است. ۳۹ سال هر بار صحبت از جشنواره فیلم کوتاه انجمن سینما جوان می شد، همه آن را یک جشنواره کاملا مستقل از دولت یاد می کردند، حالا چه شد که این جشنواره یک شبه، شد جشنواره حکومتی؟! و یا نماد عادی سازی حکومت؟ در حالی که قبل تر ما جشنواره‌ای بودیم که بسیار باز عمل می‌کند و حکومت در ساز و کار آن دخالت نداشت. در نهایت تعداد بسیاری از فیلمسازانی که سال گذشته تحت تاثیر حواشی قرار گرفته، حالا یا انصراف داده و شرکت نکرده بودند، اذعان داشتند که چنانچه تجربه امسال و درک این گذر زمانی از روی حوادث را داشتند، آنگونه عمل نمی‌کردند. در واقع همه اتفاقات می آیند و می روند و آنچه که باقی می ماند جشنواره ها هستند. چرا که جشنواره در مالکیت فرد خاص و یا سازمانی مشخص نیست، جایگاهی است برای رویدادهای هنری یک کشور با هنرمندانش، اما متاسفانه برخی از درک همین یک نکته ساده نیز عاجز هستند و تلاش حداکثری خود را کردند تا با نامه نگاری، امتیاز شرکت در جشنواره اسکار این جشنواره را ملغی کنند، که خوشبختانه این اتفاق نیفتاد. آنها حتی متوجه این نبودند که اگر اعتبار جشنواره را از بین ببرند، اعتبار خودشان هم از بین می‌رود، چرا که از پنجره همین جشنواره به دنیا معرفی شده بودند. بنابراین تمام این مسائل نه به ضرر  دبیر جشنواره فعلی یا مدیران قبلی و بعدی که مستقیما به ضرر خود فیلمسازان است. ناراحت کننده‌تر از همه اینکه، عده‌ای آمدند و بیانیه دادند که همه استفاده‌های خود را از همه مراتب جشنواره در گذشته کرده بودند و حالا که کارشان با جشنواره تمام شده بود، برعلیه این جریان شده بودند! کسانی که از هیچ چیز جشنواره نگذشته و عصاره آن را به نفع خود مصادره کرده بودند، به همین خاطر کاملا عیان است که همین اشخاص اگر درجایگاهی بودند که می‌خواستند از برگزاری این رویداد استفاده ای ببرند، مواجه اینگونه ای نمی‌کردند. این دوستان درواقع در صدد خراب کردن پلی بودند که گسیل دهنده آنها  برای رسیدن به مراحل بعدی در زندگی‌شان بود، بی اهمیت به نیروی تازه نفسی که با زحمت فراوان، هزینه و سرمایه‌گذاری زمان و انرژی به این مرحله وارد شده اند. سرآمد همه اینها در واقع مهم ترین دغدغه من در حوزه فیلم کوتاه بوده و هست، با توجه به اینکه در تمامی صنوف وقتی بیانیه، اعتصاب و یا تحریمی صورت می گیرد، این تصمیم از طرف کسانی است که خودشان هم ذینفع جریانات آن صنف هستند، در صورتی که در حوزه فیلم کوتاه شاهد دخالت، صدور بیانیه های تحریک آمیز از سمت عده‌ای هستیم که اصولا در ارتباط مستقیمی با جشنواره نیستند و به طور کلی آسیب های پیش آمده برایشان محلی از تاثیرگذاری ندارد، فیلمسازی که ده سال پیش فیلمهای خود را ساخته و بعد تر در فیلم بلند هم موفق عمل نکرده است و کاملا بیرون از ماجرا ایستاده است، با تحریم کردن جشنواره چه ضرری را بر خود متحمل کرده است؟ قطعا او با این کار تنها امید و استعداد یک نخبه تازه کار را هدف گرفته تا شیرینی  و حلاوت جشنواره را به کام او تلخ کند. متاسفانه در رصد های که صورت گرفت، متوجه شدیم عمده این افراد اصلا ایران نیستند و تنها گاهی به ایران سفرهای کوتاهی دارند.

آیا پس لرزه‌های اینچنینی در جشنواره امسال هم محسوس است، یا به طور کلی قائله ختم شده است؟

اتفاقی که امسال افتاد این است که خوشبختانه تکلیف ها معلوم شده است. یعنی اینکه کسی که می خواست در جشنواره شرکت کند، تمام قد در جشنواره حضور دارد و آنکه به هر دلیلی شرکت در جشنواره را به صلاح نمی‌دانسته، شرکت نکرده است و البته که همه‌ی این افراد برای ما قابل احترام هستند. با همین روشن شدن تکلیف، ما امسال دیگر فیلمساز انصرافی نداشتیم، اما کسی هم بوده که فیلم داشته، اما به دلیل اینکه این جشنواره را بخشی از پروپاگاندای حکومت می‌داند، اثرش را به جشنواره ارسال نکرده است، بالعکس فیلمسازانی هم این جشنواره را فرصتی مغتنم دیده که درآن افکار مختلف و تنوع سلایق فکری از همه طیف وجود دارد و آثارشان را در جشنواره شرکت داده‌اند، همین که امسال ما فیلمساز انصرافی نداشتیم، و فیلمسازان تکلیف‌شان را با خودشان مشخص کرده بودند، برای ما اتفاقی خوب وقابل احترام بود.

در بحث نشست های تخصصی سیاستگذاری انجمن در دعوت از اساتید، چه بود، منظورم در ابتدا معیار و ملاک انجمن در انتخاب اساتید است واینکه آیا ممکن بود، استادی در اولویت انتخاب تان باشد، اما به هر دلیلی نتوانسته باشید در این سلسله نشست ها از حضورش استفاده کنید؟

در جواب سوال دوم‌تان، خیر ما واقعا با مسئله اینچنینی مواجه نبودیم که به طور مثال از استادی دعوت کنیم و او نخواسته باشد در این رویداد حضور پیدا کند. حتی برخی طرح پرسش کردند که چرا از آنها دعوت نکرده‌ایم. درباره معیار و ملاک انتخاب هم باید بگویم، از آنجا که امسال نشست‌های ما فرم و کارکردی جدیدی داشت، مبتنی بر همان فرم، گزینش‌ها ‌طراحی شد. فرم نشست های امسال مبتنی بر تعامل و گفت وگوی یک کارگردان با ده رکن تولیدی فیلم است، به این منظور؛ با احترامی که به سایر مشاغل در تولید فیلم داریم، ده رکن اصلی تر و برجسته تر که بیشترین تعامل را با کارگردان دارند، انتخاب کردیم و این سلسله نشست‌ها را مبنی بر آن چیده‌ایم. این ده رکن شامل فیلمنامه نویس، طراح صحنه، فیلمبردار، بازیگر، مدیربرنامه ریزی، تدوینگر، چهره پرداز، طراح صدا، آهنگساز و تهیه کننده هستند. قاعدتا در این فرم ما باید به سراغ بهترین‌ها در هر رشته می‌رفتیم والبته باید این انتخاب از بین کسانی انجام می‌گرفت که در کارنامه کاری خود،  به فیلم کوتاه توجه ویژه‌ای داشته‌اند و علاوه بر سواد آکادمیک، توان سخنوری و تبادل دانش را نیز داشته باشند. به این صورت سعی کردیم با کمک و مشورت از استاد کمال تبریزی که مجری کارشناس این رویداد بودند، تمام این موارد را در انتخاب خود لحاظ کنیم. سویه دیگری از نشست ها هم به اردوها اختصاص یافته و طبیعتا در این قسمت از اساتیدی که راهنمای این اردوها بودند استفاده کردیم که البته ماحصل کار این اردوها با اکران فیلم شان، توسط اساتید دیگر به چالش کشیده خواهد شد. دلیل توجه ما به اردوها از این بابت بود که طراحی اتاق فکر این اردوها بر اساس تنوع ژانری بود با این ویژگی که در این اردوها یک فیلم کوتاه در ژانری مشخص از مرحله ایده تا ساخت نهایی و پوستر در یک هفته زیر نظر اساتید انجام می‌شد. پنج نشست دیگر هم به اساتید بین الملل اختصاص یافته و توسط اساتید حرفه ای، غیر ایرانی برگزار می‌شود.

پدیده خاص ومتفاوتی که در جشنواره امسال، قرار است به عنوان دستآورد این جشنواره محسوب شود، چیست؟

من از دو مورد بسیار خوشحالم، اول اینکه سهم فیلم های شهرستانی در این دوره افزایش پیدا کرده است که اتفاق مبارکی است. البته این مسئله برای نخستین بار نیست و در دوره های شاهد بودیم که بهترین فیلم ها از شهرستان ها بودند مثل نجف آباد و… اما به مرور زمان و با یک سری اتفاقات مثل خاطر عدم دسترسی به امکانات، بخش عمده ای از جشنواره به فیلمسازان مرکز نشین تعلق یافته بود. ما سعی کردیم نه در جشنواره، بلکه در طول سال با حمایت از استان‌ها این پتانسیل را مجدد در شهرستان احیا کنیم و  با این آماده سازی امسال دوباره  پس از سالها شاهدیم که تعداد فیلم های شهرستان از تهران بیشتر شده است، که ماحصل آن شد ۵۳ فیلم از شهرستان و ۵۲ فیلم از تهران. البته من سعی کردم با روندی سخت گیرانه تعداد فیلم های شرکت کننده در جشنواره را کاهش دهم، سال گذشته ۹۹ فیلم در جشنواره حضور داشت، این تعداد امسال به ۹۵ فیلم کاهش یافت. همین طور اگر به سال‌های قبل تر برگردیم باز می‌بینیم که تعداد تعداد فیلم ها به ۱۰۰ و بالای ۱۰۰ می رسد.دلیل واضح این رویکرد این است که هرسال درجشنواره نهایت ۲۰ الی ۳۰ فیلم شاخص و سرآمد هستند و فیلم های بیستم و سی ام به بعد با اختلافاتی بسیار کم و سلیقه ای با هم در رقابت هستند و به نوعی دیگر فاصله‌های فیلم با یکدیگر بسیار اندک است، به همین علت انتخاب ها نیز مشکل خواهد بود، و داوران مجبورند فیلمی را انتخاب کنند که در نواقص و ایرادها متفاوت هستند. هم اینجاست که بحث سلیقه ای شدن شکل خواهد گرفت. با این وصف وقتی ما از بین فیلمهای هم سطح ملزم به انتخاب می شویم، اعتراض فیلمساز را نیز در پی خواهیم داشت که چرا فیلم او انتخاب نشده است؟ وکه به نظر من این اعتراض در این شرایط هم وارد است. پدیده دیگر در این جشنواره به بار نشستن سیاست گذاری های ما در تنوع ژانر است، پارسال هم در این حوزه دستآوردهای خوبی داشتیم اما این تکرار موفقیت آمیز به نظرم به منزله تقویت و تثبیت تنوع ژانری در فیلم کوتاه است که قابل تحسین است. ما امسال دو الی سه فیلم کوتاه علمی و تخیلی داریم! جنسی که اصلا در سینمای بلند ما وجود ندارد. اینکه فیلمسازان درباره افسانه ها، مسائل ماوراء و یا وحشت بسازند اتفاق خوبی است و مهم تر آنکه ما ۸ فیلم کمدی و فانتزی کوتاه داریم که به نظرم این هم قابل تامل است. بنابراین ویژگی این جشنواره و سال گذشته در همین تنوع باکسی در ژانر و پرداخت است.

اگر بخواهید صادقانه از جشنواره امسال انتقاد کنید، بزرگترین آسیب و خلل را در کدام بخش از جشنواره می‌دانید؟

بنده امسال و هم سال گذشته، اصلا ، اصلا و به هیچ عنوان از سطح بخش مستند جشنواره راضی نبودم و فکر می‌کنم خودم نیز متاسفانه نسبت به این مقوله بی توجه بوده‌ام. البته به طور کلی تر هم این بی توجهی به مقوله مستند کوتاه در سطح کشور نیز وجود دارد. باید پذیرفت بخش مستند کوتاه جشنواره، اصلا در سطح بخش‌های دیگر جشنواره نیست.

سینمای بلند، در تولید و رویکرد آثار جدیدش، شاهد از سرگیری یک موج نو است. سوال من این است که آیا شکل گیری این موج نوی تازه نفس که برگرفته از تکانش های محیطی است، درفیلم کوتاه نیز برایتان محسوس شده است؟

سینمای ایران چهل ساله شده است، جشنواره فیلم بلند فجر دو سال پیش این چهل سالگی را شاهد بود و فیلم کوتاه امسال به ایستگاه چهلم رسیده است. رویدادهای ما نیز متاثر از این حرکت، از چهار دهگی خود رد شده اند. چهل سال زمانی است که گذر نسل ها در آن بیش از پیش احساس می شود، یعنی اینکه نسلی باید برود و نسلی دیگر بیاید. پس این اتفاق طبیعتا باید می افتاد. ورود به چنین موقعیتی اجتناب ناپذیر است، یعنی به نظرم با تمام این اتفاقات و حواشی باز هم ما ناگزیر به پوست اندازی پس از چهار دهه بودیم. به همین دلیل است که شاهد جشنواره فجری بودیم با حضور فیلمسازان جدید تا فیلمسازان قدیمی! این طبیعت سینما و پوست اندازی آن در بزنگاه است. بنابراین اتفاقا فیلم کوتاه با توجه به بستر تجدد پذیری ای که دارد، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و این حرکات در آن به مراتب ملموس‌تر و محسوس تر نیز نشان داده می‌شود. چرا که همین افراد هستند که قرار است در آینده جای خالی پیشکسوتان را پر کنند. تفاوت و تنوع در نگاه فیلمساز امروز پدیده تشکیل دهنده این موج است و ما با فیلمسازانی روبرو هستیم که نگاه ویژه ای به ژانر وحشت، رازآلود و یا علمی تخیلی دارند. حتی در جشنواره دیگر هم مانند نهال و یا ایسفا می‌بینیم که فیلم های برگزیده، فیلم های ژانر هستند و این مقوله نشان دهنده جرات در پرداخت به فضاهای متفاوت نزد کارگردانان امروزی است که تا پیش از این به ندرت شاهد آن بودیم. این شرایط همچنین نوید بخش روزهای در آینده نزدیک است که قاب سینما از فیلم‌های فانتزی، رازآلود، علمی و تخیلی و … پر خواهد شد.

سمیه خاتونی