بارها و بارها شنیده‌ایم که قرار است در برنامه‌های تلویزیونی به کتاب بهای بیشتری داده شود، بارها شنیده‌ایم قرار است برنامه‌های متنوعی برای معرفی هرچه بیشتر کتاب در تلویزیون تولید شود و حتی وقتی پای فرهنگ‌سازی برای کتابخوانی را وسط می‌کشیم به اتفاق، همه اولین متولی‌اش را تلویزیون می‌دانیم. در این سال‌ها صداوسیما تنها متولی قانونی پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی در ایران و بدون شک قدرتمندترین نهاد رسانه‌ای کشور با توجه به طیف وسیع موضوعات و سلایق و نیازهای گوناگون مردم، برنامه‌های متفاوت و متنوعی را برای همه اقشار تولید کرده‌است. هر چند در این سال‌ها تمرکز روی موضوع کتاب و اهمیت دادن به کتابخوانی به دلیل سلایق مدیران رسانه ملی دچار افت و خیز شده ‌است. از برنامه‌های «کتاب چهار» شبکه چهار و «کتاب‌باز» شبکه نسیم که به شکل تخصصی به موضوع کتاب می‌پرداختند تا برنامه‌هایی مثل «رادیو هفت» و «صدبرگ» که می‌توان گفت نقطه شروع داستان‌خوانی چهره‌های شناخته شده در تلویزیون بودند، نمونه‌های موفق برنامه‌سازی در سیما شمرده می‌شوند. اما با وجود تلاش‌هایی که سال‌های اخیر برای ورود کتاب به بطن برنامه‌های تلویزیون صورت گرفته، هنوز هم برخی مشکلات اساسی وجود دارد. از مجوز برای صحبت‌کردن درباره برخی نویسندگان و ناشران ایرانی و خارجی و برخی مسائل دیگر، که مسیر را برای برنامه‌سازان دشوار کرده‌است. با این حال این روزها برنامه «حوالی کتاب» با همکاری شبکه تلویزیونی اینترنتی شبکه کتاب روی آنتن شبکه تهران سیما می‌رود. «حوالی کتاب» از یک ویژه‌برنامه زنده در سی‌ویکمین دوره هفته‌کتاب در ۲۳آبان ۱۴۰۱ متولد شد. این برنامه با شعار «آینده خواندنی است» و با اجرای مرتضی پرنیان به‌مدت یک هفته روی آنتن شبکه تهران رفت و طی گفت‌وگو با اهالی کتاب (نویسندگان، ناشران، مروجین کتاب و…) معرفی تازه‌های کتاب، گزارش از فعالیت هفته‌کتاب تلاش کرد در مسیر ترویج فرهنگ کتابخوانی و مطالعه گام بردارد. با این حال این تجربه موفق ناتمام نماند و متولیان آن تصمیم گرفتند این برنامه را همزمان در فضای مجازی روی آنتن رسانه ملی نیز ادامه دهند. خبرنگار صبا با عوامل و دست‌اندرکاران این برنامه به گفت‌وگو نشسته است که در ادامه می‌خوانید.

اجرای شما در برنامه کتاب محور با سایر اجراهای‌تان چه تفاوتی دارد؟

زمانی که محور یک برنامه کتاب است بخش قابل توجهی از مخاطبان و بینندگانش علاقه‌مند به حوزه کتاب هستند و بیننده تخصصی هم دارد، به طبع مجری
می‌بایست اهل کتاب باشد و تسلط بیشتر بر موضوعات داشته باشد و سعی کند در انتخاب واژگان دقت بیشتر کند و نسبت به میهمانان برنامه هم آشنایی کامل‌تری داشته و بتواند یک جاهایی همراه شده و به بحث ورود کند و تکمیل کننده باشد.

در این برنامه من سعی ‌کردم یک آشنایی قبلی با میهمان پیدا کنم و کتاب‌های او را مطالعه می‌کردم و یک ساعت قبل با میهمان برنامه گفت‌وگو می‌کردم که بتوانم به آن ادبیات مشترک برسیم و بحث را یک سر و سامانی داده و موضوع یک انسجامی داشته باشد.

این برنامه بیشتر روی چه موضوعاتی تمرکز می‌کند؟

در «حوالی کتاب» از یک سو درباره شخصیت نویسنده‌ها و اینکه از کجا نویسندگی را شروع کرده‌اند بوده که اغلب آنها اهل تهران و موضوعات‌شان درباره شهر تهران بوده است. حوزه تخصصی میهمانان ادبیات دفاع مقدسی، ادبیات شهری، ادبیات پایداری، شخصیت نویسنده و مسیری که طی کرده و معرفی کتاب‌های نویسنده است.

ایده خودتان برای این برنامه چه بود؟

خیلی تلاش کردم رفت و برگشت‌های گفت‌وگو زیاد باشد و جمله‌ها کوتاه‌تر و کاربردی‌تر باشد و بتوانیم آن را از حالت گفت‌وگوی کسل کننده خارج کنیم، یکی دو آیتم هم داشتیم که در برنامه گنجاندیم. زمان برنامه سی دقیقه بیشتر نبود، سعی کردیم سه بخش را در برنامه‌ها لحاظ کنیم نویسنده، موضوع سبک نویسندگی، معرفی کتاب‌های او که این خود به خود گفت‌وگوها را خوش ریتم می‌کرد، سعی کردیم طولانی نباشد و مخاطب را خسته نکند.

انتخاب مهمانان به چه صورت است؟

غالب میهمان‌های ما ترکیبی از نویسندگان جوان، پیشکسوت و باتجربه هستند.

آیا به شخصه دغدغه شما کتاب است؟

بله و کتاب‌های زیادی را در دست مطالعه دارم. چون کار اجرا می‌کنم لازمه کار من است که دایم مطالعه داشته باشم که دامنه واژگان‌ام را توسعه و گسترش دهم و نسبت به موضوعات مختلف می‌بایست شناخت و آگاهی داشته باشم به همین خاطر واجب است که کتاب مطالعه کنم و همیشه هم کتاب همراهم است. بیشتر پادکست گوش می‌دهم تا کتاب صوتی، چون پادکست‌ها بیشتر حاصل مطالعه افراد است و فرد وقت گذاشته کتابی را مطالعه کرده و حاصل تجربیاتش را در قالب پادکست ارایه کرده که ارزشمند است سعی می‌کنم از این فضا هم استفاده کنم.

چقدر مطالعه در اجرایتان مؤثر بوده‌است؟

در هر برنامه تلویزیونی تلاش می‌کنم کلام من پایه و محورش بر مبنای کتاب باشد یعنی بیایم برای پلاتوی شروع برنامه از یک بخشی از یک کتاب استفاده کنم و یک ارزش افزوده‌ای را برای مخاطبم ایجاد کنم و در دل برنامه بخش‌هایی از کتاب، شعر، داستان کوتاه برای مخاطب روایت کنم. لازم است که مجریان اهل کتاب باشند و دغدغه کتاب داشته باشند و سعی کنند براساس مطالعاتی که دارند بیایند برای مخاطب در موضوع کتاب ایجاد جذابیت کنند.

چرا اساساً برنامه‌های کتاب محور در رسانه ملی کم داریم ؟

خیلی وقت‌ها فکر می‌کنیم حتما یک برنامه‌ای می‌بایست مستقیم به کتاب بپردازد تا آن را کتاب محور بدانیم و مستقیم درباره کتاب صحبت شود. اما خیلی از اوقات می‌شود در دل یک برنامه ترکیبی مانند «سلام تهران» میهمانی در حوزه کتاب را دعوت کنیم و درباره کتاب و رویکردشان صحبت کنیم و می‌شود بخشی از آن برنامه دو ساعته صبحگاهی و در برنامه‌های تلویزیونی هم این شکل پرداختن به حوزه کتاب را داریم و نمی‌توانیم بگوییم که ما اساساً هیچ برنامه‌ای نداریم یا کم داریم.

پیشنهادتان به رسانه برای تولید برنامه‌های کتاب محور چیست؟

می‌شود در قالب‌های دیگری به معرفی کتاب پرداخت برای مثال بیاییم در قالب‌های جذاب و نو موضوع کتاب را مطرح کنیم نه اینکه لزوماً گفت‌وگو محور باشد. حالا اگر مصداقی بگویم می‌شود به صورت نمایشی ترویج فرهنگ کتاب وکتابخوانی را در آن جای داد و از چهره‌ها و شخصیت‌ها استفاده کرد.

با تمام این اوصاف و تفاسیر می‌شود گفت که هر چقدر ما با موضوع کتاب کار تولید کنیم باز هم کم است و اینگونه می‌شود این سئوال را توجیه کرد که برنامه کتاب محور کم داریم و هر چقدر هم برنامه کتاب محور در تلویزیون داشته باشیم باز هم کم است.

آزاده کرمی