ادبیات کودک ونوجوان در چهاردهه گذشته تا امروز مسیر پرفراز و نشیبی را طی کرده است. به باور بعضی از اهالی این حوزه، فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا اوایل دهه ۸۰ را می‌توان اوج شکوفایی و بالندگی ادبیات کودک دانست و همچنین معتقد هستند درسال‌های اخیر روشنی افق ادبیات کودک به دلایل مختلف کم فروغ شده است. خبرنگار صبا به بهانه برگزاری سی‌وپنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با برخی از اهالی ادبیات کودک ونوجوان به گفت‌وگو نشسته و به واکاوی دلایل کمرنگ شدن این حوزه پرداخته‌ است.

اسدالله شعبانی، نویسنده و شاعر کودک ونوجوان با اشاره به این که آنچه که نمایشگاه کتاب عمدتا یک فروشگاه بوده و نمی‌تواند نیازهای کودکان ونوجوانان را به آن شکلی که باید پاسخ دهد گفت: ادبیات کودک مسیری را طی می‌کند که وقتی منتقدین آن را به  لحاظ کمی و کیفی بررسی می‌کنند می‌توانند نواقص و افت وخیزهای آن را متوجه شوند. این که در چه دوره‌ای با درخشش ادبیات کودک مواجه بوده‌ایم و درچه دوره‌هایی و به چه دلیلی ادبیات کودک رشد نکرده است. البته مراسم‌های رونمایی  کتاب که در این سال‌ها در نمایشگاه برگزار می‌شود اتفاق خوبی است ولی کلا ادبیات کودک در ایران مسیر طبیعی را طی  نمی‌کند، چون متاثر از شرایط اجتماعی و سیاسی است. یادم هست زمانی، کتاب‌های کمیک‌استریپ در ایران رایج بود که شمارگان آن به ۳۰۰ هزار هم می‌رسید، ولی اغلب این کتاب‌ها از کیفیت پایینی برخوردار بودند و ناشران حتی یک ویراستار و ناظر چاپ نداشتند که به نظارت کیفی دراین زمینه بپردازند. درنتیجه این کتاب‌ها به شکل انبوه تولید و با تخفیف بسیار در سراسر ایران فروش می‌رفت و به دست بچه‌ها و خانواه‌ها می‌رسید. امروز کتاب گران شده و ناشر هم توان سرمایه گذاری برای انتشار کتاب ندارد. دراین بین، فقط عده‌ای از ناشران حرفه‌ای فعالیت دارند. مشکلی که درحوزه ادبیات کودک ونوجوان وجود دارد این است که کتاب‌های منتشر شده امروز، پاسخگوی نیازهای جامعه نیست. درواقع بده بستانی بین تولیدکننده و مصرف‌کننده نیست و این خودش آفت بزرگی دراین حوزه به شمار می‌رود که بر جهان فرهنگی و اهالی کتاب چیره شده است. امروز ناشران به سلیقه عمومی جامعه نگاه و کتاب تولید می‌کنند. به‌خصوص بعضی از ناشران که نگران بازگشت سرمایه خود هم نیستند به تولیداتی می‌پردازند که نزد کودک ونوجوان با اقبال مواجه نمی‌شود. ناشر خصوصی هم چون به فکر بازگشت سرمایه خود است کتاب‌های بدون خلاقیت منتشر می‌کند. درنتیجه، حلقه‌های مفقوده در ادبیات کودک فراوان است و می‌توان گفت، ناشران دراین مسیر به راه خود می‌روند و کودکان ونوجوانان به راه دیگری. ضمن این که در نگارش کتاب‌های کودک ونوجوان نیازسنجی صورت نمی‌گیرد و فاصله زیادی بین اهالی ادبیات کودک و مخاطب به وجود آمده است و فضای مجازی هم مزید برعلت شده است.

مدیر انتشارات «توکا» گفت: امروز حتی بچه‌های کوچک به فضای مجازی دسترسی دارند، البته قبول دارم که فضای مجازی نیاز جامعه است و وقتی مخاطب پاسخ نیازهای خود را از مراکز آموزشی، صداوسیما و… نمی‌گیرد به سمت این فضا می‌رود. به‌خصوص این که تلویزیون دراین سال‌ها کمتر به ساخت سریال خوب بامحور زندگی قهرمانان ملی یا مفاخر فرهنگی پرداخته است. درعین‌حال کتاب‌های تالیفی هم با دست‌اندازهای زیادی تا رسیدن به مرحله چاپ مواجه هستند. نتیجه تمام این کم‌کاری‌ها پناه بردن نوجوانان به سریال‌های مبتذل ماهواره و دوری از کتاب است. چون هیچ‌گاه فرهنگ‌سازی و برنامه‌ریزی درستی از سوی خانواده و نظام آموزشی برای بچه‌ها وجود نداشته است و نویسنده، شاعر و هنرمند هم که همیشه خود را نماینده ادبیات مردمی می‌داند و دارای دلبستگی‌های ملی است نمی‌تواند در چنین شرایطی به خلق یک کار تاثیرگذار بپردازد. به‌خصوص وجود جریان‌های بازدارنده درحوزه ادبیات کودک که مانع از رشد و خلاقیت دراین حیطه می شود. از سوی دیگر، درمواقعی شاهد این هستیم که بودجه‌های فرهنگی به آن شکلی که باید درست صرف نمی‌شود. یکی از مشکلات خود من این است که یک ناشر دولتی که تاکنون از من ۳۵ جلد کتاب چاپ کرده است با وجود آن که ۲۰ سال از تمام شدن چاپ یکی از کتاب‌هایم می‌گذرد حاضر نیست کتاب را تجدید چاپ کند درحالی که در قرارداد ما آمده است اگر چاپ کتاب تمام شد ناشر موظف است کتاب را تجدید چاپ کند. ولی ناشر مبادرت به چنین کاری نمی‌کند و در جواب گلایه‌های من می‌گوید که این کتاب الان الویتی برای انتشار ندارد.

شعبانی اضافه کرد: درحالی که امروز شاهد انتشار کتاب‌های بی‌کیفیتی هستیم که چیزی به دانش و درک کودکان اضافه نمی‌کنند ولی کتاب‌هایی که می‌توانند درخلاقیت کودکان نقش داشته باشند از تجدید چاپ محروم می‌مانند. خوشبختانه با وجود تمام محدودیت‌های حوزه نشر، کتاب‌های من به فروش می‌رود و خودم ناشر کتاب‌هایم هستم. ولی واقعیت این است مجموعه آنچه گفتم باعث شده تا ادبیات کودک‌ونوجوان دچار یک جور درجازدگی و بن‌بست شود و کودکان‌ونوجوانان از کتاب خواندن فراری باشند.

آزاده صالحی