تحلیلی بر اثر محمد طالبی؛
«سفرنامه عراق عجم»؛ سفر بهانه است!
نقطه مرکزی این مستند حول محور سفر ناصرالدین شاه شکل گرفته اما فیلمساز تنها به همین موضوع اکتفا نکرده و دامنه روایت بکر خود را تا مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن دوران گسترش داده است.
محمدعرفان صدیقیان – «سفرنامه عراق عجم» به کارگردانی محمد طالبی روایتگر سفر ناصرالدین شاه به عراق عجم یا همان سرزمین مرکزی ایران در عصر قاجاریه است. مستندی که در آن لحن گزارش گونه اثر با استفاده از منابع دست اول و کمتر دیده شده، صورتی قصه محور پیدا کرده است. نقطه مرکزی تازهترین ساخته طالبی حول محور سفر ناصرالدین شاه شکل گرفته اما فیلمساز تنها به همین موضوع اکتفا نکرده و دامنه روایت بکر خود را تا مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن دوران گسترش داده است. منابع آرشیوی و عکسهای به جا مانده از دوران ناصری اساس قصهگویی در «سفرنامه عراق عجم» را تشکیل میدهد و فیلمساز کوشیده است تا با استفاده از نریشن، بعد روایی اثر را تقویت کند. همچنین استفاده از موسیقی غربی در فصلهایی از فیلم که دارای تضادی اساسی با دوران تاریخی مذکور است، شیوهای خلاقانه به حساب میآید و فضایی دلنشین و گیرا به فیلم بخشیده است.
طالبی تلاش کرده تا در مستند خود به صورتی جامع و در عین حال موجز روایتگر یک مقطع تاریخی حساس از کشور باشد، دورانی که نابسامانی اقتصادی زندگی بسیاری از مردم را با اختلال مواجه کرده بود اما شاه قاجار با تدارکی چشمگیر عازم منطقهای در سرزمین مرکزی کشور میشود. فیلمساز در خلال روایت جذاب خود، نقبی به شخصیت ناصرالدین شاه قاجار زده و نکات بسیاری از ابعاد پنهان و نقاط نادیده از شخصیت درونی او را آشکار میکند.
از دیگر نکات کنجکاوی برانگیز فیلم، نوع استفاده از عکسها است که از یک سو با به کار گرفتن ویژگیهای داستانگو در حضور موسیقی و نریشن بعد روایی آن تقویت شده است و از سویی دیگر در معرض تماشا قرار نگرفتن بسیاری از این تصاویر باعث شده تا رائه آنها در قالب این فیلم برای مخاطبان تازگی داشته باشد.
عموما مستندهای گزارش محور که تنها بر منابع آرشیوی تکیه دارند، از ساز و کار و ساختاری مشابه یکدیگر برخوردارند و امکان چندانی برای بروز خلاقیت در مسیر اجرا در اختیار فیلمساز قرار نمیدهند. به همین دلیل بکر بودن ایده و سوژه اولیه در چنین فیلمهایی نقطه محرک اشتیاق بیننده در دنبال کردن سیر روایت به شمار میرود. «سفرنامه عراق عجم» عنوان کتابی به همین نام نوشته ناصرالدین شاه قاجار است و شاید در نگاه اول حاوی نکات تازهتری نباشد، اما طالبی موفق شده تا با گره زدن سرفصلهای این کتاب با اسناد و منابع تاریخی دیگر، صداقت گفتههای ناصرالدین شاه را به چالش بکشد و از طرفی دیگر شمایی کلی از شرایط زیست مردم ایران در آن دوران ارائه کند.
شاید اگر فیلمساز رویکرد دیگری را در پیش میگرفت و بخشی از بار درام را سکانسهای بازسازی شده بر دوش میکشید، صورت کلی اثر از حالت یکنواخت خود خارج شده و بعد قصه گوی اثر به نحوی مطلوب تقویت میشد. اما با توجه به ملاحظاتی نظیر افزایش هزینههای تولید، اجرایی کردن چنین ایدهای بیش از اندازه جاه طلبانه به نظر میرسید و طالبی تلاش کرده تا به گونهای دیگر بعد خلاقانه اثر را تقویت کند.
در نهایت میتوان «سفرنامه عراق عجم» را اثری متوسط به لحاظ اجرایی در نظر گرفت، فیلمی که روش تحقیق و ارزشهای پژوهشی آن از جمله نقاط قوت آن به شمار میرود و میتواند در این بخش از شانسهای دریافت جایزه از هجدهمین جشنواره بینالمللی سینما حقیقت باشد.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است