سمیه خاتونی– فیلم سینمایی«صبحانه با زرافه‌ها» اثری است به کارگردانی سروش صحت که نویسندگان آن سروش صحت، ایمان صفایی هستند و تهیه‌کنندگی‌اش را سیدمصطفی احمدی برعهده دارد. این فیلم با بازیگری؛ هادی حجازی‌فر، بهرام رادان، پژمان جمشیدی، بیژن بنفشه‌خواه، هوتن شکیبا، مجید یوسفی، محصول سال ۱۴۰۲ است که در چهل و دومین جشنواره فجر حضور داشت و  هم اکنون بر روی پرده‌های سینمایی سراسر کشور است. این فیلم روایت سه دوست است که در شب عروسی دوست چهارم فاجعه می‌آفرینند. پویا، شاهین و مجتبی سه دوست هستند که به عروسی دوست دیگرشان رضا (داماد)، دعوت شده‌اند. آن‌ها به قصد تفریح به موتورخانه تالار می‌روند و مواد مخدر مصرف می‌کنند. رضا هم با وسوسه دوستانش مواد مصرف می‌کند و به یک‌باره از هوش رفته و اوردوز می‌کند. الگوی مسلط و حاکم بر اثر کلاسیک است که در سه پرده طرح و گسترده می‌شود و حادثه‌ها یکی پس از دیگری با حفظ علیت‌مندی پیش می‌رود، پرده اول به معرفی شخصیت‌ها، رابطه آنها با هم و نیاز درونی‌شان می‌پردازد که دست آخر ارضاء نیاز از مسیر اشتباه، فاجعه آفرین شده و باعث می‌شود رضا در شب عروسی‌اش اوردوز ‎کند، پرده دوم رضا در کماست و دوستانش با مشکلات فزاینده روبرو هستند تا او را به مراسم برگردانند، با شروع پرده سوم اوضاع هم وخیم‌تر شده و هم امید بخش‌تر، حضور داماد در مراسم شب عروسی کاملا منتفی شده اما خوشبختانه او زنده است و حالا باید به دنبال حل بحران پیش آمده باشد. در ادامه تحلیل و نقد سه منتقد سینما؛ عزیزالله حاجی‌مشهدی، شاهین شجری کهن و جبار آذین را درباره این فیلم می‌خوانید.

در ابتدا نظر کلی خود را در رابطه با آخرین اثر سروش صحت «صبحانه با زرافه‌ها» بفرمایید؟

«صبحانه با زرافه‌ها» اثری اجتماعی، منسجم و متفکرانه است که در کارنامه سروش صحت نمره بالایی را از جهت امتیاز به خود اختصاص داده است. سروش افزون بر اینکه در تلویزیون گام‌های موفقی در عرصه تولید سریال‌ و برنامه‌های تلویزیونی برداشته است در سینما نیز با تولید فیلم‌های سینمایی حرف‌هایی تازه‌ای به لحاظ مضمون و محتوا به سبک مولف نگارانه دارد. این فیلم در فرم و روایت پرداخت منسجمی دارد و نسبت به کمدی‌های متداول امروز سینما دارای سبکی خاص است. فیلمی که به روش و سلیقه خود مولف از مسیری متفاوت، مضامین و تاثیرات خود را پیش می‌راند و دارای اندیشه، تفکر و مناسبات اجتماعی است. «صبحانه با زرافه‌ها» علی‌رغم عنوان و رویکرد طنزآمیزش یک کمدی صرف و متداول نیست، یک اثر متفکرانه اجتماعی خوش ساخت است و در کل سروش با این اثر امتیاز خوب را در کارنامه هنری خود ثبت کرده است.

  برخی معتقدند که این فیلم با نمایش آدم‌های عیاش و باری به هر جهت برخی حرمت‌های اجتماعی را شکسته و شکل خوشایندی از فرهنگ ایرانی را باز نمود نمی‌کند…

بله یکی از رویکردهای نه چندان مناسب فیلم همین مواردی است که ذکر کردید نمایش‌ آدم‌هایی که به کرات مواد مصرف می‌کنند و به اصول خانواده پایبند نیستند در آثار دیگر کارگردانان‌ها نیز شاهدیم که برای جذابیت اثر، این مرزبندی‌های فرهنگی را خدشه‌دار می‌کنند. باید دانست در نهایت مخاطب این آثار مردم هستند و رضایت نهایی مخاطب از یک فیلم نشان می‌دهد که چقدر فیلم با مناسبات فرهنگی و زندگی آنها هماهنگ است. مسئله‌ای که در سال‌های اخیر به غلط در سینمای ایران رایج شده است این است و برای برخی از هنرمندان اینگونه جانمایی شده است که با خدشه‌دار کردن حریم‌ها می‌توانند نظر مساعد مخاطب را به جهت محبوبیت فیلم جلب کنند. در صورتی که شاید این حرمت شکنی‌ها، شگفتی مخاطب را از مواجهه با یک امر ناشدنی سبب ‌شود اما ضرورتاً و در ادامه نظر مساعد مخاطب را به همراه نخواهد داشت. چرا که این گونه آثار به مرور زمان به فرهنگ‌سوزی و بدآموزی منجر می‌شوند. بنابراین حتی اگر مخاطب خود را خوشحال نشان دهد، در ضمیر ذهنی خود این فرهنگ سوزی را حس می‌کند و سوگوار است. با این وصف سروش صحت که دغدغه هنری بر روی مصائب انسانی دارد اما در پرداخت در دام جذابیت مقطعی فیلم می‌غلتد و نمی‌تواند به خوبی از پس کار بر بیاید. مخاطب آثار هنری مردم هستند احترام به فرهنگ و خانواده در صدر رسالت یک اثر هنری است. خود من چندان با شوخی‌ها و حرمت شکنی‌هایی که در این فیلم اتفاق افتاد موافق نبودم و معتقدم اثر باید در تقویت تعالی فرهنگ باشد نه سوزاندن آن و نه اینکه به قیمت کسب درآمد از گیشه و یا ابراز مخالفت با برخی رویکردهای سیاسی مرزهایی را جا به جا کند که حریم خانواده، جامعه و مردم است. این عبور محترمانه نیست، هرچند ممکن است به صورت مقطعی برای برخی از مخاطبان به جهت تازگی حرف جذاب باشد‌.

 شما به عنوان یک مخاطب متخصص چه تاثیر و پیامی از فیلم دریافت کردید؟ آیا همان پیام باری به هر جهت زندگی کردن و ولنگارانه را دریافت کردید یا پیام پرمغزتری را در پس این وارونه نمایی در زیر متن حس کردید؟

مشکل سینمای ما این است که هنرمندان بر اساس سبک، سلیقه شخصی و تجربه زیسته خود مضامین را بیان می‌کنند و گاه به دلیل عدم تبحر در استفاده از ابزار جذب مخاطب، به سبک‌های دم دستی و ساده روی می‌آورند. به همین دلیل پیام نهایی آنها در زیر متن چندان روشن و شفاف ارائه نمی‌شود به همین دلیل ما شاهد جدال و کشمکش‌هایی در اثر سینمایی «صبحانه با زرافه‌ها» هستیم که خوشایند نیست. اما مشخصاً و قطعاً قصد فیلمساز تخریب فرهنگ نیست و اگر این برداشت استنباط شود غلط است چرا که پیشینیه فرهنگی سروش صحت برای همه ما پر واضح است که او یک آدم فرهنگ ستیز نیست و اگر در فیلم او افق روشنی به صورت واضح به چشم نمی‌آید ناشی از ضعف فیلمساز در پرداخت حرف‌های نهایی اثر است، نه اینکه فیلمساز به صورت آگاهانه رویکرد فرهنگ ستیزانه را دنبال ‌کند. در این اثر انتظار می‌رفت که در کنار نشان دادن بدیهیات تلخ جامعه، افق روشنی نیز ترسیم شود. تا این مسئله حل شود و مخاطب از این گذرگاه تلخ عبور کرده و به روشنایی برسد. متاسفانه سروش صحت نتوانسته مفاهیم و ارزش‌های فیلم خود را به درستی تبیین و ارائه کند.

در جمع‌بندی صحبت شما به این نتیجه رسیدم که شما ساختار فیلم را منسجم و بر اساس سینمای مولف دیده‌اید اما ایرادهای در ارائه محتوا وجود دارد…

بله. اثر سینمای درست و کامل اثری است که محصول کاملی از وحدت فرم و محتوا باشد. گاهی اوقات سینماگران نواندیش ما برای فرم جدیدتر و شیوه بیانی متفاوت از تکنیک‌هایی استفاده می‌کنند که به دلیل تازگی و نامأنوس بودن پختگی لازم را برای انسجام فرم و محتوا ندارند. سروش نیز سعی کرده ساختار معتدل و منسجمی را در اثرش حفظ و ابقا کند و تلاش او کاملاً قابل مشاهده است. اما نتوانسته محتوا و زیر متن خود را به صورت شفاف‌تر در اثر منعکس کند، این مورد از اشکالات فیلم «صبحانه با زرافه‌ها» است. اثری که در ساختار موفق اما در ارائه محتوای متعالی به توفیق نرسیده است.

صحبت پایانی

سینمای ایران به امید و شادی نیاز دارد و انتظار می‌رود هنرمندان همسو با این نگاه آثاری را پدید آورند که در تقویت امیدواری باشد وگرنه بذر نا امیدی که در جامعه کاملاً مشهود است. باید دست مردم را گرفت و از این گذرگاه تلخ عبور داد و به آنها فردای روشن را نشان داد.