احمد محمد اسماعیلی – همیشه تهیه گزارش از روند آماده سازی نمایش‌ها جذابیت‌های زیادی دارد و این نکته را گوشزد می‌کند نمایشی که در یک تایم یک ساعته و یا بیشتر می‌بینیم براساس انجام یک فرآیند چند ماهه تمرین و زحمات گروه تولید است. متن «فردیک» نوشته اشمیت است و نباید فراموش کنیم که امائونل اشمیت نام شناخته شده‌‌ای در تئاتر ما است و بزرگانی مثل حمید سمندریان، سهراب سلیمی و سایرین بارها به سراغ اقتباس از آثار او رفته‌اند و نمایش‌های ماندگاری خلق شده است. اشمیت، یکی از برجسته‌ترین نویسندگان و نمایشنامه‌نویسان معاصر فرانسوی، به ‌واسطه‌ داستان‌سرایی درخشان، درون‌مایه‌های فلسفی و جستجوی عمیق در فطرت انسان شهرت دارد. اشمیت در نمایشنامه «فردریک» با محوریت قرار دادن فضای تئاتری دنیای پرشور و رنگارنگ تئاتر پاریس در قرن نوزدهم را در معرض دید مخاطب قرار می‌دهد. دنیایی که شهرت طلبی و زیادی خواهی و جهالت و روح و شور تئاتر در فضای طنز و جدی با هم ترکیب می‌شود. محور این داستان قرن نوزدهمی روایت زندگی شغلی و شخصی بازیگر کاریزماتیک و با استعداد و مشهور تئاتر فرانسه فردریک لمتر است. مردی محبوب، ولخرج، اغواگر و انقلابی که به نظر می‌رسد برای هر چیزی جز عشق آماده است. بازیگری که تلاش ستودنی برای تعالی تئاتر و هنر انجام می‌دهد و در این راه با افراد منفعت طلب و کم هنر و فضای رقابت‌های آلوده، دسیسه‌های پشت پرده وارد چالش می‌شود و قراردادهای تئاتر کلاسیک را به چالش می‌کشاند. آدمی که در اوج شهرت با تنهایی و سرخوردگی هم مواجهه دارد و فردریک همیشه پرسشی بنیادین را مطرح می‌کند که  آیا هنر می‌تواند جوهره‌ واقعی زندگی را به تصویر بکشد؟ حمید رضا نعیمی یکی از باثبات‌ترین و موفق‌ترین کارگردانان با سابقه تئاتر است که بر خلاف هم‌نسلان‌شان که بر اثر شرایط  بد حاکم بر تئاتر کار نمی‌کنند همچنان تلاش می‌کند تا حضور داشته باشد و نمایش‌های دیدنی و خوبی برای مخاطب تئاتری تولید کند. نعیمی بعد از اجرای موفق «فردریک» در دو سال قبل در مجموعه تئاتر شهر دست به بازتولید جدیدی از این نمایش زده است. با او تماس می گیرم و درباره روند تمرینات و آماده سازی اجرا صحبت می‌کنیم و در نهایت قرار می‌شود روزی برای تهیه گزارش به پشت صحنه تمرینات نمایش «فردریک» بروم.

مملکتی که تئاتر نداره مثل کالسکه‌ای  است که اسب نداره

محل تمرین در تالار وحدت است. موقعی که به سالن می‌رسم با تعداد زیادی دوربین و تکنسین‌های فنی و همچنین بازیگران پر تعداد نمایش «فردریک» رو به رو می شوم که هر کدام منتظر گریم و پرو لباس‌های‌شان هستند. نعیمی توضیح می‌دهد امروز با دفتری برای تهیه تیزری از اجرای نمایش قرار دارد و ساعتی صرف فیلمبرداری از لحظات نمایش برای تهیه تیزر نمایش می‌شود.

در این حد فاصل می‌بینیم که نعیمی همچنان در آستانه ۵۰ سالگی مثل سالهای قبل پر تحرک و پر حرارت کارها را رتق و فتق و به خوبی با جوانها ارتباط برقرار و نکات لازم را به آنها گوشزد می‌کند و هر از گاهی هم از بی خیالی و بی مبالتی‌شان حرص خفیفی می‌خورد! اما همچنان مثل یک رهبر ارکستر مقتدر گروهش را رهبری می‌کند.

نعیمی از بچه‌های تدارکات درخواست دو تا چایی کرد و کنارم ‌نشست و در پاسخ سوالم درباره چرایی اجرای مجدد «فردریک» گفت: اجرای اول «فردریک» زمستان دو سال قبل انجام شد و کار در شرایطی اجرا شد که معتقدم بودم باید زمان بیشتری در اختیارم می‌بود تا نمایش را روی صحنه ببرم اما به ملاحظات تایمی سالن اصلی باید در آن زمان نمایش روی صحنه می‌رفت و این کار را انجام دادم و خوشبختانه اجرای موفقی بود و سالن هر شب پر می‌شد.

وی تصریح کرد: در این اجرای پیش رو با نمایش متفاوتی رو به رو هستیم و شباهت چندانی با اجرای قبلی به خصوص در بحث بازیگران ندارد. در این اجرا بازیگرانی مثل سام درخشانی، شبنم مقدمی، مهدی حسینی‌نیا، ژاکلین آواره، گیلدا حمیدی، بهنام شرفی و… پای کار آمده‌اند.

نعیمی درباره شرایط تولید نمایش در تئاتر کشورمان گفت: شرایط بسیار سخت است و با افزایش هزینه‌ها، اجرای یک نمایش مستقل بدون هیچ حمایتی از سوی نهادهای دولتی واقعا کار سخت و دشواری است و انرژی زیادی نیاز دارد و تولید نمایش پرداکشن با این تعداد بازیگر و دکور واقعا در شرایط فعلی بسیار دشوار است. اما باید برای تماشاگر و ذائقه‌اش احترام قائل شد و کاری درخور و استاندارد با معیارهای تئاتر حرفه‌ای آماده کرد.

در حین نوشیدن چای با نعیمی یکی از بازیگران جوان نمایش جلو می‌آید و سلامی می‌کند. نعیمی از او می‌پرسد که برای تهیه سیگارهای خاص نمایش چه کردی و جوان توضیح می‌دهد خیلی گشتم و چند تایی نمونه از شخصی گرفتم و نعیمی می‌پرسد چقدر هزینه کردی و جوان می‌گوید پولی نگرفت و نعیمی از او می‌خواهد بعد از شروع شدن اجرا چند بلیت مجانی برای مرد بفرستد.

در کنار صحنه بهاره اسدی گریمور با سابقه تئاتر در اتاق گریم در کنار دستیارانش مشغول چک کردن گریم است و کمی آن طرف‌تر ادنا زینلیان طراح هنری با سابقه تئاتر مشغول چک نهایی وضعیت لباس پر شمار بازیگران که لباس‌های خاص و زیبای قرن نوزدهمی است، می‌باشد. نعیمی در کنار گوشم آرام گفت: زینلیان به او گفته شاید این آخرین کارش باشد. زیرا آنقدر بدقولی از خیاطان دیده که خسته و دلزده شده است!

شیدا منوچهری تهیه‌کننده جوان، انرژیک و پر جنب و جوش نمایش که مدام در راه‌روها و اتاق‌های تالار وحدت در آمد و شد است به بازیگری می‌گوید «ساعت دو است هنوز آماده نشدی؟» و دوباره به سمت دیگری می‌رود. یکی از دستیاران کارگردان صندلی پایه شکسته‌ای را از اتاق گریم بیرون می‌آورد و با دلخوری به یکی از بازیگران جوان می‌گوید «آنقدر برای گریم شدن دیر آمدی که پایه صندلی شکست!» شیدا ‌منوچهری ‌نائینی تشر ملایمی می‌زند «دیر آمدن بازیگر چه ربطی به شکستن پایه صندلی دارد.»

چند بازیگر نقش پیرمرد با سبیل‌های از بنا گوش در رفته که حضورشان در اجرای نمایش با بذله گویی و بازی‌شان مورد توجه قرار گرفت مشغول خوردن نهار هستند. نعیمی می‌گوید «بچه‌ها مواظب سبیل‌های‌تان باشید که کنده نشه!»

با اشاره نعیمی تمرینات شروع می‌شود و منوچهری نیز در صحنه حضور دارد و به امیرحسین بابایی می‌گوید «از بغل آقای نعیمی تکان نخور!»

بچه نسل مولیرم!

چون هنوز سام درخشانی نیامده حمید نعیمی جای او می‌آید روی صحنه و دیالوگ‌های کاراکتر فردریک را می‌گوید.

بازیگر نقش وزیر کشور: سلام فردریک عزیز

فردریک: به به آقای وزیر کشور

وزیر کشور: شما که با پیومات، بازرس تئاتر آشنا هستید؟

فردریک: بله و آیا باید از دیدار خوشحال باشم یا نگران؟

وزیر: دوستان گفتن چیزهای عجیبی در تئاتر شما اتفاق افتاده است.

فردریک: آهان، منظورتون اون تبهکاریه که به تئاتر پولی دراماتیک آمده بود.

پیومات: بله، اتفاق بدیه. او به طرز مشکوک و مرموزی از دست مامورانم فرار کرده.

فردریک: اونها با بیان این حرفها می‌خوان شکست خودشون را توجیه کنن آقا!.

وزیر: به هر حال اتفاقاتی رخ داده.

فردریک: خودتون می گین به هر حال. اما ایکاش می‌گفتین مسلما.

وزیر: مسلما در این تئاتر چند تا جمهوری خواه هستش.

فدریک: خودتون می‌گین مسلما و شاید یکی دو تایی جمهوری خواه اینجا پیدا بشه.

وزیر: گستاخ نباشید آقا!

فدریک: گستاخی جزو محاسنمه جناب وزیر. خانم تیوبله می‌شه این لباس منو با خودتون ببرین به اتاق.

گیومات: جناب شما که گمان نمی‌کنید هنرمندی مثل فردیک خودشو درگیر این مسائل کنه. ایشان همه چیزش هنره، از نوک پا تا فرق سر، فقط هنره و بس.

وزیر: من می‌خواستم فقط به فردیک گوشزد کنم پلیس ما به دقت همه چیزو مد نظر داره.

فردریک: خیلی وقته متوجه شدم در این مملکت میشه بدون حضور تماشاگران نمایش اجرا کرد. اما بدون حضور مامور امنیتی و پلیس…

وزیر: داره شوخی می‌کنه! تئاتر همیشه نگرانم می‌کنه! انگار حق با افلاطون بود که می‌گفت تئاتر باید قدغن بشه. چون جامعه و حکومت را به فساد می‌کشونه.

گیومات: البته نه هر تئاتری آقای وزیر، بلکه اینجور تئاترها. من نمی‌فهمم آقای فردریک شما با این استعدادتون چرا باید روی این صحنه‌های محقرانه کپک بزنین؟ با این نبوغ باید برین کمدی فرانسه.

فردریک: چی گیرم می‌آد؟ اینجا صدها نفر منتظرن تا تشویقم کنند. بعضی شبها روی دست می‌برنم.

گیومات: زر نزن بابا

وزیر: آقای فردیک شما با این تئاترهاتون محبوبیتی بین آدم‌های با فرهنگ ندارین.

فردریک: آدم‌های با فرهنگ شما همیشه یک فرهنگ از بقیه عقب هستند.

گیومات: آقای فردریک من از کالسکه آقای دورنت استفاده کردم تا ببینمتون و بپرسم چرا نمایشنامه‌ای را که بهتون پیشنهاد کردم به کمدی فرانسه نمی‌برید؟ شما نمایشنامه‌ای که نوشتم را مطالعه کرده‌اید؟

وزیر: یک کتاب کم نظیر، من پیشنهاد دادم که وارد این تئاتر بزرگ بشوید و در آن بازی کنید.

گیومات: خب آقای فردریک نظرتون چیه؟ به نظرم پیشنهاد محشریه

فردریک: اونها هم قبول کردن؟

گیومات: اونها نمی‌تونن چیزی رو از من دریغ کنن.

فردریک: متاسفانه نمی‌تونم قبول کنم.

وزیر: چرا؟

فردریک: برای اینکه این نمایشنامه هیچ چیزش درست نیست. من بچه نسل مولیرم. بچه کمدی‌هایی که در جاده‌ها و انبارها اجرا می‌شد.کاش می دونستین تئاتر چه اهمیتی داره. مملکتی که تئاتر نداره مثل کالسکه‌ای  است که اسب نداره.

آیا گیشه فروش می‌تواند هزینه‌ها را تامین کند؟!

بعد از چند تکرار نعیمی دستور استراحت می‌دهد و خودش  به سمت بچه‌هایی که قرار است تیزر بسازند می‌رود و به دستیارش می‌گوید که برود و از طبقه ششم اسپیکرها را بیاورد.

دوباره به اتاق گریم سری می‌زنم و با بهاره اسدی رو به رو می‌شوم که سال قبل در جشنواره تئاتر فجر جایزه بهترین گریم را به دست آورد. از همکاری‌اش با نعیمی در این اجرا می‌پرسم. او گفت: در اجرای اول هم حضور داشتم. کار و گریم در این نوع نمایش‌های تاریخی پر بازیگر واقعا دشوار است. البته آنقدر عوامل خوب هستند که سختی به چشم نمی‌آید و همیشه ارادت خاصی به نعیمی داشته‌ام. چون تعداد بازیگران زیاد است هر روز زمان زیادی را به همراه دستیارانم صرف گریم می‌کنیم. چون بازیگران تغییر پیدا کرده‌اند دوباره طراحی جدید زده‌ایم.

وی در ادامه افزود: با ۴ دستیار کارهای گریم «فردریک» را انجام می‌دهم. گریم پیرمردها هم با توجه به جوانی بازیگرانشان کار سخت و پر زحمتی است. البته همه این پیرمردها را دوست دارند. برخی از بازیگران چون در کارهای دیگری قرار دارند باید گریم‌شان حفظ شود و نمی‌شود تغییرات گسترده‌ای در چهره‌شان اعمال کرد.

بخش دیگری از تمرینات شروع می‌شود. نعیمی روی فیزیک بازیگران و حضورشان در صحنه تمرکز دارد و به بازیگر جوانی در باره نحو گرفتن باتوم توضیحاتی می‌دهد.

در این میان شیدا منوچهری تهیه‌کننده نمایش که از رتق و فتق امور خسته شده و مشغول نوشیدن چای است درباره تهیه و تولید کار گفت: من قبل‌تر با مهران مدیری در دورهمی به عنوان دستیار کارگردان تجربه موفق و لذت بخش داشتم و نزدیک به دوازده سال است با حمیدرضا نعیمی همکاری دارم و ابتدا شاگردشان بودم و از نمایش «سقراط» به بعد در تیم تولید و اجرا و کارگردانی با ایشان همکاری دارم و تجربه موفق و لذت بخشی برایم بود. ایشان یکی از بهترین کارگردان‌های تئاتر ایران هستند و کنارشان کار کردن لذت بخش است و مثل دانشگاه می‌ماند.

وی در ادامه افزود: از زمان خاتمه کرونا به این طرف این چهارمین پروژه کاری‌مان است و بعد از کرونا تولید تئاتر سخت و سخت‌تر شده مخصوصا در این کار که ۱۰۰ نفر هم با ما همکاری دارند و هیچ کمکی مالی نداریم در صورتی که این روزها هزینه تولید خیلی افزایش پیدا کرده است.

وی درباره بر آورد و دستمزد یازیگرانی چون سام درخشانی، مهدی حسینی‌نیا و شبنم مقدمی گفت: بزرگترین شانس ما در تولید «فردریک» این است که این سه دوست عزیز چون تئاتری هستند و دغدغه این کار را دارند در بحث دستمزد با شنیدن نام آقای نعیمی با ما خیلی همکاری کردند و اگر می‌خواستیم دستمزد حقیقی این دوستان را پرداخت کنیم «فردیک» اصلا تولید نمی‌شد. از آنجایی که کار ما مستقل و بدون حمایت دولتی انجام می‌شود، برای شروع تولید این کار به درآمد نمایش «اینک انسان» که بهمن ماه سال قبل اجرا رفتیم رجوع کردیم و داریم کار را جلو می‌بریم. همین حالا هم کلی مشکل داریم و برای گرفتن یک تیزر باید کلی هزینه کنیم.

این تهیه‌کننده درباره چالش‌های قیمت بلیت عنوان کرد: می‌توانستیم مبالغ بالاتری را برای بلیت در نظر بگیریم اما این کار را انجام ندادیم و قیمت بلیت نمایش را از سیصد و پنجاه تا هفتصد و پنجاه هزار تومان متغییر در نظر گرفتیم. الآن تعرفه اجرا در تالار وحدت پنجاه درصد افزایش پیدا کرده است و با این پرسش رو به رو هستیم که آیا گیشه فروش می‌تواند این هزینه‌ها را تامین کند یا خیر؟!

در کنار اتاق گریم ژاکلین آوره کارگردان و بازیگر نمایش‌های کودک و بزرگسال نشسته و متنش را مرور می‌کند. او درباره حضورش در «فردریک» گفت: کار با نعیمی واقعا فوق‌العاده است و ایشان را بیش از سی سال است می‌شناسم و با توجه به تجارب بازیگری‌ام خوشحالم که در این کار بیگ پرداکشن حضور دارم.

آواره در باره نقشش توضیح داد: من در این نمایش نقش خانم پیکوله که زنی شوخ و بامزه است را بازی می‌کنم. زنی که سریدار تئاتر فولی دراماتیک و دوست و یار فردریک است و تا لحظه مرگ در کنار اوست.

جوانه دلشاد بازیگر جوان سینما و تلویزیون هم که در سالهای اخیر در تئاتر حضور جدی دارد درباره حضورش در این نمایش گفت: در اجرای قبلی «فردریک» حضور داشتم و تجربه بی نظیری است که با نعیمی و این گروه حرفه‌ای کار می‌کنم و موقعی که برای اولین بار در سالن اصلی روی صحنه رفتم واقعا لذت بخش بود.

دلشاد در باره نقشش توضیح داد: در این نمایش برنیس را بازی می‌کنم که دختر وزیر کشور و عاشق فردریک است.

گیلدا حمیدی بازیگر با سابقه و متین تئاتر نیز درباره حضورش در این نمایش گفت: موقعی که آقای نعیمی برای بازی در «فردریک» از من دعوت کردند خوشحال شدم و با افتخار قبولش کردم و کل گروه با تمام وجود کار و تمرین می‌کنیم تا نمایشی درجه یک را به مخاطب عرضه کنیم.

حمیدی درباره نقشش متذکر شد: در «فردریک» نقش پرسیوز را بازی می‌کنم. او زن بازیگری در کمپانی فولی دراماتیک و بسیار با استعداد و پر شوق است. اما هنوزاتفاقاتی که دوست دارد برایش رخ بدهد اتفاق نیفتاده و در این میان وارد یک رابطه عاطفی با فردریک می‌شود.

همیشه عرق خاصی به تئاتر داشته‌ام

مهدی حسینی‌نیا بازیگر ارزشمند تئاتر، سینما و تلویزیون که این روزها در نمایش «ذرات آشوب» نقش یک فرمانده مقتدر پرتغالی را ایفا می‌کند و چند فیلم خوب مثل «بی سرو صدا» را هم آماده اکران دارد، مشغول گریم است و چون مشغول بازی در فیلمی است نمی‌شود چندان برای چهره‌اش گریمی طراحی کرد و فقط ریشش رنگ می‌شود. او درباره حضورش در این نمایش و نقشش گفت: حمیدرضا نعیمی از بهترین‌های تئاتر است و متن اشمیت هم از متن‌های خوب تئاتری است و من همواره برای ریکاوری ترجیح می‌دهم در طول سال نمایش یا نمایشهایی را بازی کنم  و حالا هم در «ذرات آشوب» و «فردریک» بازی دارم و همیشه عرق خاصی به تئاتر داشته‌ام و اصلا کارم را از تئاتر شروع کرده‌ام.

حسینی‌نیا تاکید کرد: در نمایش «فردریک» نقشی خاکستری و چند وجهی را بازی می‌کنم که یک رئیس طماع تئاتر است. کاراکتری که فقط و فقط پول برایش مهم است و از هنر سر در نمی‌آورد و فقط فروش و گیشه برایش اهمیت دارد.

ساعت را نگاه می‌کنم و متوجه می‌شوم بیش از ۴ ساعت است که در کنار گروه نمایش «فردریک» حضور دارم و این از جادوی تئاتر است که گذر زمان را احساس نمی‌کنید. با نعیمی و گروهش خداحافظی می‌کنم.