گفتوگوی صبا با پیشکسوتان رسانه پس از دوازده روز التهاب؛
بازسازی و امید؛ داستان یک آغاز تازه
منتقدان و روزنامهنگاران سینما با مرور تجربه جنگ اخیر، بر نقش امید، همبستگی و هنر در بازسازی روانی جامعه تأکید کردند.
سمیه خاتونی: در روزهای پر استرس جنگ، یکی از سختترین مشاغل جهان، خبرنگاری است، بهویژه در حوزه فرهنگ و هنر. روزهایی که تماس با هر هنرمند، گویی تماس با خط مقدم جبهه است؛ جبههای که این بار نه سربازان زخمی، بلکه هنرمندان با روحهایی حساس و دلهایی پرامید حضور دارند. در این جنگ تمام عیار روانی، هنرمندان، به عنوان سربازان نازکدلی که روحشان را فدای میهندوستی و مردم کردهاند، نقش بسیار مهمی ایفا کردند؛ کسانی که در این روزهای سخت، با کلام و هنرشان، درد حمله ناگهانی را تسکین دادند و هرگز دست از دلداری مردم برنداشتند، حتی وقتی خود در دل طوفان احساساتشان آرام نبودند. این دوازده روز، هرچند سخت و پر از اخبار دردناک، نشان داد که چگونه ایرانیان، در برابر فشارها و حملات، ایستادگی کردند و با هر صبح، با امید به فردایی بهتر بیدار شدند. اخبار حملات موفق موشکی ایران به فلسطین اشغالی، جانی دوباره برای ادامه مقاومت بود. شب دوازدهم، با اوج گرفتن حملات به پایتخت، انتظار روزهای دشوار را داشتیم، اما اعلام پذیرش آتشبس از سوی ایران، پس از موضعگیریهای متفاوت، نشان از ارادهای جدی برای حفظ آرامش و صلح داشت؛ ارادهای که بار دیگر ایران را به عنوان کشوری ضد جنگ و مدافع صلح مطرح کرد.
صبح سهشنبه، با اعلام آتشبس، روزی آرام آغاز شد، روزی که پرسش بزرگ در دل همه ما جای گرفت: آیا میتوان به گذشته بازگشت؟ در حالی که دیگر همان انسان دیروز نیستیم و این تجربه تلخ، ما را تغییر داده است.
در این گزارش، بر پایه تماسهایی که با روزنامهنگاران پیشکسوت داشتم، پاسخهایی دریافت کردم که مملو از همدلی، صبوری و نگاه مثبت به آینده بود. همه آنها بر این باورند که اگرچه جنگ زخمی عمیق بر دل مردم گذاشت، اما این زخم میتواند تبدیل به نقطه قوتی شود برای بازسازی، رشد فرهنگی و همبستگی بیشتر.
این روزنامهنگاران تاکید کردند که وظیفه رسانه و هنرمندان امروز، روایتگری صادقانه، انتقال امید و نمایش مقاومت مردم است. آنها باور دارند که تجربه این دوازده روز تلخ، چراغ راهی است برای ساختن آیندهای روشنتر، جایی که هنر و فرهنگ نقشی فعالتر و تاثیرگذارتر ایفا خواهند کرد.
پس شاید پاسخ این باشد که به گذشته باز نخواهیم گشت، بلکه به آیندهای چشم دوختهایم که با درسهای جنگ، قویتر، متحدتر و امیدوارتر ساخته خواهد شد.
هوشنگ گلمکانی، روزنامهنگار و منتقد سینما: دیگر آدم گذشته نخواهیم شد
هوشنگ گلمکانی از هنرمندان محبوب و روزنامه نگاری قدیمی است که امروز سردبیری ماهنامه «فیلم امروز» را برعهده دارد، او با طمانینه به سوالم گوش داده و گفت: واقعا نمیدانم من نویسنده کتابهای انگیزشی نیستم که امروز بتوانم امید بدهم و یا پیشگویی کنم آینده چگونه خواهد بود. در ادامه با او درباره تجربه جنگ هشت سال جنگ تحمیلی پرسیدم و اینکه شاید بتوان به مدد آن تجربه پیشین از بحران روحی و روانی فعلی عبور کرد، گلمکانی صراحتا گفت: میان آن روزها و جنگی که از سرگذراندیم خیلی فرق هست و اصلا قابل قیاس نیست. او در پایان با صدای اندوهبار اضافه کرد: به نظرم در همین دوازده روز تغییرات به قدری زیاد بود که دیگر آدم گذشته نخواهیم شد.
عزیزالله حاجی مشهدی، روزنامهنگار و منتقد سینما: بازگشت به روزهای قبل از جنگ غیر ممکن نیست
حاجی مشهدی منتقد فیلم و مدرس سینما درباره التهاب این روزها و اینکه آیا میتوان به گذشته برگشت، اذعان داشت: قاعدتا همه ما به امید زنده ایم و امیدواریم که شرایط به گونه ای پیش برود که آتش بسی که اعلام شده موقتی و شکننده نباشد، با این حال باید پذیرفت که به لحاظ روانی جامعه مردم و هنرمندان آسیبهای زیادی را متحمل شدهاند و تداوم آن قطعا آزار دهنده تر نیز خواهد بود، این هنرمند با تاکید بر اینکه در شرایط حاضر چارهای جز امیدواری و خوش بینی نداریم، اضافه کرد: شخصا احساس میکنم، به دلیل انعطافپذیری و ظرفیت روحی مقاوم و بالایی که در مردم ما وجود دارد، این برگشتپذیری به روزهای قبل از جنگ غیر ممکن نیست. وی درباره قیاس روزهای پرالتهاب جنگ دوازده روزه با صهیونیسم و آمریکا با هشت سال جنگ تحمیلی عراق، افزود: کیفیت مبارزه و نوع جدال در این دو جنگ کاملا متفاوت بود، جنگ با عراق بیشتر یک جنگ زمینی، رو در رو و سنگر به سنگر بود، که اخبار آن هم سخت به گوش مردم میرسید. اما این جنگ که بر ما گذشته و هنوز پایانش روشن نیست، یک جنگ هوایی و کاملا غافلگیر کننده بود. به جز این فرق اساسیتر این دو جنگ در مکان وقوع بود، در جنگ هشت ساله تحمیلی، مردم پایتخت به اندازه مردمانی که در مرزهای کشور ساکن بودند، درگیر نشدند و طبیعتا اثرش به این شکل مستقیم حس نمیشد. وی با اشاره به وضعیت ناپایدار تهران در روزهای جنگ اشاره کرد: این جنگ چه به لحاظ روحی و روانی و چه به لحاظ تخریب ساختمانها بیشتر ساکنان پایتخت را دچار آشفتگی توامان کرد، به شکلی که در هر منطقه و یا محله، شاهد دودهایی انفجار و تخریب ساختمانهای مسکونی بودیم و به همین دلیل تجربه آن روزها، نتوانست در آمادگی این جنگ غافلگیر کننده نقش بسزایی داشته باشد.
محمدتقی فهیم، روزنامهنگار و منتقد سینما: در شرایط جنگی؛ واگرایی جای خود را به همگرایی میدهد
محمدتقی فهیم، پژوهشگر و منتقد سینما، در این باره گفت: برای بازگشت و مواجهه ای درست با آنچه که این روزها بر مردم و جامعه ایرانی گذشت، نقش فرهنگ و هنر بسیار موثر و بسزایی دارد. امروز مردم دچار شوک شدهاند، در این شرایط هنر به عنوان یک درمانگر پویا، میتواند بخشی از سرزندگی را به جامعه برگرداند، هنری که بواسطه آن مردم کمی از غم و اضطراب این روزها دور شوند. وی با اشاره به اینکه این روزها مردم هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ مادی و حتی منابع زیرساختی خسارت بسیاری دیدهاند، ادامه داد: این یکی از پیچهای سخت در دوران حاضر است و من فکر میکنم با کمک رسانه و به مدد فرهنگ میتوان به بازگشتی مجدد امید داشت، بهرحال جنگ پدیده نامیمون، بد و منحوس است. ایران هیچ وقت به دنبال جنگ نبوده و نیست. تاریخ ثابت کرده است که جنگطلبان ویرانگر، همواره این پدیده منحوس را به ما تحمیل کردهاند و ما را مجبور به دفاع کردهاند. این منتقد خوش فکر سینما، با تاکید بر کارکرد هنر و فرهنگ، اضافه کرد: هنر به معنی عام در طی دورانها هم در تخریب فرهنگ نقش داشته وهم در بالندگی آن، گاهی روحیه ساز است و گاهی روحیه خراب کن! به همین خاطر موکدا تکرار میکنم که برای بازگشت و مواجهه درست با حوادث پیشآمده، هنر نقش موثری دارد.
فهیم در ادامه گفت: اما نکتهای که امروزه نباید از آن غافلگیر شد، این کارزار پرشور فرهنگی است که در جامعه شاهد آن هستیم، در واقع زمانی که مام وطن مورد حمله و در خطر قرار میگیرد، مردم را در یک هدف مشترک به صورت همگراتر در یک صف قرار میدهد.
وی با تاکید براینکه مصائب و بلایای جنگی، منحصر به فرد و یا یک شخص در جامعه نیست و پای منافع ملی و همگانی را به میان میکشد، گفت: در واقع شاید تنها، خوبی جنگ که در ذات پدیده منحوسی است، همین همدلی و اتحاد مردم یک کشور با هم است و معمولا در هنگام جنگ و پس از جنگ ما شاهد ایجاد وحدت، وفاق و رفع دو دستهگیها ناشی از سلایق فرهنگی هستیم. آفت امروز جامعه ما دوقطبی شدن و شکاف سختی است که میان مردم، دولت و ملت وجود دارد، اما با شرایطی که پیش آمد همه شاهد بودیم که چگونه هنرمندان، از جمله آقای اصغر فرهادی، جعفر پناهی و بسیاری دیگر به کارزار همدردی با ملت پیوستند و از دغدغه نهادین خود در پاسداشت وطن گفتند. وی درباره دیگر هموطنانی که به دلایل مختلف، همچنان از همراهی با این حرکت فرهنگی جمعی عناد ورزیده اند، بیان کرد: بهرحال باید پذیرفت که عده ای معلوم الحال همچنان وجود دارند که با این اتفاق تکلیف خودشان را با مردم و کشور معلوم کردند. اما خوشبختانه به معنای عام شاهد حضور همه جناحها، سلایق و مردم از هر قشر و صنف بودیم.
فهیم تاکید کرد: در شرایط عادی مردم هر کشور معمولا در یک محیط واگرا به سر میبرند، محیطی که هر کس به دنبال منافع فردی خودش است و حتی گاهی ممکن است، برای رسیدن به هدف خود، به یکدیگر پشت پا بزنند. ولی در شرایط جنگی این واگرایی جای خود را به همگرایی میدهد.
محمد تقی فهیم با دلسوزی بیشتر درمورد شرایطی که اکنون با آن روبرو هستیم، اضافه کرد: پتانسیلی را که امروز در جامعه بوجود آمده، نباید دست کم گرفت و لازم است که به آن توجه ویژه شود. این همگرایی حاصل یک دفاع ملی است که برآمده از غیرت و شرف همه مردم است. جنگ پدیدهای همه گیر است که با شروع آن کاملا برای همه مبرز میشود که حالا همه در یک کشتی هستیم و نقطه پیکان دشمن متوجه همه ماست و بدتر از همه اینکه همه میدانیم دشمن جز به هدف تضعیف قدرت و تجزیه ایران به میدان نیامده است. در همه دوران تاریخ ما این کارشکنیها را دیده و چشیدهایم. بنابراین از هنرمندان، اندیشمندان و فرهیختگان انتظار میرود که این حقیقت روشن را به درستی و با نازک اندیشی به مردم و ایندگان انتقال دهند.
وی درپایان افزود: من به بازگشت متحدانه خوش بین هستم و چه بسا که این دوران سخت، تجربهای باشد، برای اینکه با مراقبت بیشتر و مسئولیت پذیرتر با امر ملی وطن مواجهه داشته باشیم. هوای همدیگر را بیشتر داشته باشیم. به جای دافعههای طرد کننده، به دنبال جاذبه بیشتر باشیم. همه اینها کمک میکند بازگشت بهتری داشته باشیم البته مشروط به اینکه هنر و هنرمندان همچنان در صحنه حضور داشته باشند و با تولیدات خلاقانه هنری، خصوصا در شاخه هنرهای نمایشی، تجسمی، عکاسی و حتی مجسمهسازی و … انعکاس درستی را از شرایط از سرگذرانده شده، ارئه دهند. بعد از جنگ این وظیفه سینماها، گالریها، سالن های نمایش و موزههاست که کارشان شروع میشود، تا علاوه بر اینکه التیامی باشند بر زخمهای گذشته، در جریانسازی فرهنگی موثر باشند.
جبار آذین، مدرس و منتقد سینما: جنگی که با شوک آغاز و با شوک پایان یافت
جبارآذین، منتقد و پژوهشگر سینما با اشاره به خبرنگار صبا گفت: جنگ همانطور که با شوک آغاز شد با شوک هم خاتمه پیدا کرد، اما آنچه که در این ۱۲ روز بر ایران و منطقه گذشت، مصائب سختی بود که رفع آن نیاز به گذشت زمان دارد. شاید سالهای طولانی لازم باشد تا عوارض این جنگ تحمیلی بهبود یابد. این جنگ، جنگی نامنصفانه بود که با پشتیبانی آمریکا بر ملت ما تحمیل شد.
وی با اشاره به اینکه سختی این روزها اصلا به مقدار یک بازه زمانی ۱۲ روز معمول نبود و شاید برای هر ایرانی هر یک از این روزها شبیه به یکسال گذشت،اشاره کرد با این پیش فرض متعاقبا نباید انتظار داشت که این مرارت ها به سرعت به بازیابی اولیه بازگردد.
ما شاهد ۱۲ روز جنگ تلخ و خونین بودیم که اذهان آن را فراموش نخواهد کرد و در قلب تاریخ نقش خواهد بست. جبار آذین در پایان اضافه کرد: گذر از این برهه تاریخی تلخ جز با قدرت و اراده ملت امکانپذیر نخواهد بود، مردم خودشان باید با کمک به خود و یکدیگر با تلطیف ذهن از این ترومای سخت خارج شوند با این پیش فرض که ما در این جنگ هم از آغاز و هم در پایان در جنگ تحمیلی و آتشبس تحمیلی بودیم. به همین رو هم نمیتوان افق روشنی هم برای ادامه یا پایان قطعی این جنگ دید، چرا که به لحاظ واقعیت، ایران، اسرائیل و آمریکا، پیوسته و همیشه در همه جبهه ها دشمن یکدیگر بوده و هستند، و این جنگ، نمونه بارزی از حق علیه باطل است.
محمد سلیمانی؛ منتقد: برای گذر لازم است ضرورت اتفاق را درک کنیم
محمد سلیمانی، پژوهشگر و منتقدسینما گفت: این اولین بار نیست که در چنین شرایط سختی قرار میگیریم لا اقل نسلی که جنگ تحمیلی ۸ ساله و شرایط کرونا را تجربه کردهاند به یاد دارند که اگر چه در نخستین روزهای پایان جنگ و اپیدمی به ویژه آنها که خود و اطرافیانشان آسیب مستقیم دیده بودند اما به سختی توانستند به شرایط قبل از جنگ و اپیدمی بیماری برگردند
او با اشاره به نقش زمان در حافظه انسان تاکید کرد: گذر زمان ثابت کرد که خیلیها نه با فراموش کردن آنچه که رخ داده بلکه با آماده شدن برای ساختن آینده و درس گرفتن از شرایط سخت توانستند به خود بیایند و به لحاظ روحی خودشان را بازیابی کنند.
وی ادامه داد: حالا هم ضمن تایید دشواریها و بازسازی روحی به گذار احتمالی از شرایط جدید جنگی تردید ندارم. با به خاطر سپردن آنچه که رخ داده به منظور ثبت در تاریخ تلاشهای مردم ایران زمین در دفع تجاوز ، میتوانیم بر آشفتگی های روحی و روانی روزهای اخیر غلبه کنیم.
او درپایان افزود: به شرط آنکه ضرورت این اتفاق را درک کنیم و بدانیم که از دل همین شرایط سخت خیلیها فرصتهایی برای رشد و ارتقای رفتارهای اجتماعی خوشان در مواجهه با شرایط غیر منتظره و غافلگیر کننده به وجود آوردهاند که تا مدتها از ثمراتش بهره گرفته اند. بنابراین به آنچه که در عرصه اجتماع رخ خواهد داد بسیار خوشبینم و امیدوار.